İslam’da ibadet denince akla ilk gelen, dış görünüşü itibariyle bir takım şekil, zikir ve kıraatten ibaret fakat gerçek mahiyeti, Yaratıcı kudret karşısında derin bir huşu ve içten bir münacat olan namaz ibadetidir. Kuşkusuz insana, Allah ile aracısız buluşma ve konuşma imkânı sunan namaz, aynı zamanda dünyaya ve hayatın zorluklarına karşı güçlü bir mukavemet ve mümtaz bir duruş kazandırmaktadır.

Namaz, her şeyden önce, insanın kulluk görevinin ve sorumluluğunun merkezinde yer alan bir ibadettir. Bu bağlamda Muaz b. Cebel’e nasihatle “İşin başı İslâm, direği namaz, doruğu cihaddır”[1] buyuran Allah Rasûlü, bu sözüyle, İslam'ın doğru yaşanabilmesi ve kulluk görevinin hakkıyla yerine getirilebilmesi hususunda namazın vazgeçilmez bir unsur olduğuna dikkat çekmektedir.

Kulluk bilinci ve ihlâs ile eda edildiğinde namaz, insanı mâlâyâni şeylerden uzaklaştırıp Allah’a yaklaştıran en güçlü vesiledir. Nitekim Yüce Allah, Kur’an-ı Kerim’deki “Secde et ve yaklaş!”[2] fermanıyla bu gerçeğe vurgu yapmakta; Peygamberimiz (sav) de “Kulun Rabbine en yakın olduğu hâl secde hâlidir.”[3] buyurarak aynı hususa dikkat çekmektedir.

Bununla birlikte namaz, Müslüman şahsiyetinin alametifarikasıdır. Yüce Rabbimiz, "Onların alameti, simalarındaki secde izidir"[4] ayetiyle namazın bu özelliğine gönderme yapmaktadır. Sevgili Peygamberimiz'in “İslam ile şirk ve küfür arasında namazı terk etmek vardır.”[5] “Münafıklarla bizim aramızdaki ahid (fark) namazdır.”[6] anlamındaki mühim tespitleri ise, Müslüman şahsiyeti için namazın değerini bütün açıklığıyla ortaya koymaktadır. 

Namaz, aynı zamanda insanın zihnî ve kalbî özgürlüğünün de teminatıdır. Nitekim namazla yalnız Allah’a boyun eğme şuuruna erişen Müslüman, O’nun dışındaki her otoriteye ve her şeye karşı müslümanca bir duruş sergileyecek; her daim başı dik, yüz ak ve alnı açık yaşama erdemine erişecektir. Zira namaz, insanı bireysel ve sosyal hayatındaki potansiyel günahlara, kötülüklere, haramlara ve savrulmalara karşı  koruyan adeta muhkem bir duvar gibidir. İşte namazın bu yönüne işaretle Yüce Allah, "Kitap'tan sana vahyolunanı oku, namaz kıl, muhakkak ki namaz hayâsızlıktan ve fenalıktan alıkoyar; Allah'ı anmak en büyük şeydir! Allah Yaptıklarınızı bilir.”[7]  buyurmaktadır.

Ayrıca namaz, insanı, ruhunu daraltan her türlü dünyevî sıkıntı ve meşgalelerden uzaklaştıran bir kurtuluş yoludur. Esasen namaza çağrı olan ezandaki "hayye ale'l-felâh" ifadesi, insanı bu aydınlık yola davet etmektedir. Bu sebeple olacak ki Allah Rasûlü'nün, sıkıntılı ve kederli durumlarında hep namazla teselli aradığı rivayet edilmektedir.[8] Namaz için ezan okumasını istediğinde Hz. Bilal'e "Bizi rahatlat ey Bilâl!"[9] demesi, namazın kendi ruh dünyası için ne anlama geldiğinin en açık göstergesidir.

Diğer yandan, Allah'a ibadetin emredildiği pek çok ayette Allah’ın yaratıcılığından ve nimetlerinden bahsedilmesi,[10] ibadetlerin, insanın varoluşunun müsebbibi ve bütün nimetlerin sahibi olan Allah’a karşı bir şükür ve hamd vesilesi olduğuna da işaret etmektedir. Bu durumda namaz ibadetinin, mahiyeti itibariyle Allah'a şükrün en kapsamlı tezahürü olduğunu söyleyebiliriz. Tam da bu sebeple Hz. Peygamber (sav)’in gecelerinin ziyasında, günlerinin ihyasında ve gündeminin inşasında en önemli unsurun namaz olduğunu görmekteyiz. Şunu kesin bir dille ifade edebiliriz ki, onun Allah’a kulluğu, elçiliğinden daha belirgin ve önceliklidir. Zira İslam'ın giriş cümlesi olan kelime-i şehadette geçen "abdühû ve rasûlühû" şeklindeki sıralamanın da bu minvalde olduğunu müşahede etmekteyiz. Kaldı ki, namazı gözünün nuru olarak tanımlayan Peygamberimizin, teheccüd namazlarında ayakları şişinceye kadar kıyam etmesini, Allah'a daha fazla şükreden bir kul olma arzusunun dışavurumu olarak açıkladığını biliyoruz.[11] 

Bu itibarla namaz, insanı kulluk bilinciyle bir taraftan kendi ruh derinlikleriyle buluştururken diğer taraftan da evrenin ötelerine ulaştıran eşsiz bir araçtır. Bu çerçevede Yahya b. Muaz’a isnad edilen “İbadet bir kuş olsaydı, şüphesiz onun kanatları namaz ve oruç olurdu.” betimlemesi, namazın kulluk görevimizin ifası hususundaki işlevini göstermesi bakımından oldukça manidardır. Dolayısıyla namazsız Müslüman, kanatsız kuş gibidir. Kanatsız bir kuş nasıl işlevsiz ve yarım ise, namazsız kulluk da öyledir.

Sonuç olarak insanın kulluk sorumluluğunun merkezinde yer alan namaz, bir taraftan Allah'a yakınlaşma ve şükür vesilesiyken; diğer taraftan, her türlü hayra ve kurtuluşa açılan kapı, haramlara ve kötülüklere karşı duvar, sıkıntı ve keder anında sığınak ve karekterini inşa ettiği müminin özgürlük yolunu aydınlatan bir nurdur. Kısacası namaz, insan için büsbütün bir ilahî lütuftur.

Allah, bizleri namazla dirilen ve her türlü musibet ve menhiyyâta karşı namazla direnen kullarından eylesin..