Hadis İlminin Temel Kavramları

Her ilim dalında olduğu gibi hadis ilminin de kendisine özgü terimleri vardır. Bu terimler, "Hadis kavramları ilmi" (İlmi mustalahi’l hadis) adı altında hadis usulünün bir alt kolu olarak incelenmektedir.

1. Hadis     اَلْحَدِيثْ

Hadis: Yeni olan, sonradan meydana gelen, söz, haber (çoğulu "ehadis")

Çok eskilerde doğru-yanlış, tarihi, efsanevi her türlü haberler hadis, bunları anlatanlara da huddas denirdi.

Kur’an-ı Kerim "sözlerin en güzeli" anlamında "Ahsenu’l Hadis" ifadesini bizzat kendisi için kullanmaktadır.

"Allah, kelâmın en güzeli olan Kur’an’ı, (i’caz, hikmet ve belâğatda) ayetleri birbirine benzer, mükerrer (kıssa ve öğütlerle dolu) bir kitab halinde indirdi. Öyle ki, Rablerinden (iç duygusu ile) korkanların derileri, ondan ürperir. Sonra derileri de, kalbleri de Allah’ın zikrine (dönerek rahmet ayetleriyle) yumuşar. İşte bu Kitab, Allah’ın (insanlar için gönderdiği) rehberidir. Allah onunla dilediğine hidayet verir. Kimi de Allah saptırırsa, artık ona hidayet edecek yoktur." (Zumer süresi 23)

"Sözlerin en güzeli Allah’ın kitabıdır." (Buhari, Edep 70)

Hadis kelimesi başta Efendimizin sözü anlamında kullanılmıştır, daha sonra ilim haline gelince söz, fiil, takrirleri olarak ifade edilmiştir. Dahası,ahlaki ve fiziki vasıf olarak Rasulullah sallallahu aleyhi veselleme izafe edilen her şey(in yazılı metinleri)dir. Fakat sahabe ve tabiun’a ait söz ve fiillere de mevkuf ve maktu‘ kayıtlarıyla da olsa hadis denilmektedir. Bu manada hadis yerine haber kelimesini kullananlar; sahabe ve tabiun’a ait söz ve filler için eser terimini tahsis edenler de bulunmaktadır.

2. Sünnet    ‏سنة‎

Sünnet: Yol, gidişat, hal, tavır, yaşam biçimi, çığır, kanun, uygulama (çoğulu "Sünen")

Yolun iyisine de kötüsüne de sünnet denilir. Bunun örneği olarak Peygamberimizin şu hadisi verilebilir:

"Kim müslümanlıkta güzel bir yol tutturur, güzel bir adet ortaya çıkartır ve bu güzel yol kendisinden sonra sürdürülürse, o yolda gidenlerin sevabından bir şey eksilmeksizin bir misli de o adeti ortaya çıkarana yazılır. Kim kötü bir çığır açar, kötü bir yol tutturur, o çığırdan da ondan sonra başkaları yürürse; o yürüyenlerin günahından bir şey eksilmeksizin bir misli de bu ilk açana yüklenir."  (Müslim, ilim 15)

Kur’an’da ise "Sünnetullah" şeklinde, yaşam tarzı, Allah’ın adeti, değişmeyen kanunu, yasası manalarında geçmekte.

Sünnet, İslam öncesi cahiliye döneminde ataların yolu, örf ve adetleri, örnek uygulamaları anlamını taşımaktaydı.

Sünnet kavramı başlangıçta yalnızca "Rasulullah sallallahu aleyhi veselleme ait olan uygulamaları"…
Hadis ise, "Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin sözlerini" ifade etmek için kullanılıyordu. Bu aşamada Sünnet ve Hadis arasında açık bir anlam farklılığı vardı. Bu anlamda Sünnete Rasulullahın yaşam biçimi diyebiliriz. Hadis ise uygulamayla ilgili olsun ya da olmasın, Rasulullah ile ilgili aktarılan rivayetleri kapsamaktaydı.

Sünnet ve Hadis kelimeleri, hadisin bir ilim dalına dönüşmesi sürecinde zamanla birbirinin yerine kullanılan eş anlamlı iki kavrama dönüştü. Böylece „Rasulullahtan aktarılan söz, davranış ve takrirlerin tümü“ Sünnet veya hadis olarak isimlendirildi. Daha sonraları Rasulullahin yaratılışı ve ahlakıyla ilgili vasıfları da tarifin içerisine dahil edildi.

3. Eser

Eser: Meydana getirilen şey, alamet, iz ve belirti (çoğulu "Asar")

"Haydi (ey insan) Allah’ın rahmetinin eserlerine bir bak. Ölü toprağa nasıl da can veriyor. İşte bunu yapan ölüleri diriltenin ta kendisidir. Zira onun güç ve kudreti her şeye yeter." (Rum suresi 50)

Eser hadis ile eş anlamlıdır.

"Haber ister merfu, ister mevkuf, ister maktu‘ olsun, hadisçiler nazarında hepsi de eserdir." İmam Nevevi (rahmetullahi aleyh)

İmam Muhammed ve İmam Ebu Yusuf (rahmetullahi aleyhim cemi’an); Peygamberimiz, Sahabe ve Tabiine ait rivayetleri topladıkları kitaplarına "El-Asar" adını vermişlerdir.
İbn Hacer’in (rahmetullahi aleyh) eseri- "Nuhbetu’l Fiker fi mustalahi ehli’l eser." Aynı şekilde birçok alim hadisle ilgili kitapları "Eser/Asar" adıyla isimlendirmişlerdi.

4. Haber

Haber= bir konyu duyurmak, hakkında bilgi aktarmak           
(Ahbar= (haberin) çoğulu)

Hadis istılahı olarak haber kelimesi birkaç manada kullanılmıştır.„Hadis“ terimiyle eş anlamlı olan kullanımı yaygındır. Bu şekli ile Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem’in hadislerine "Haber" denmiştir. Bu anlamda „Haber“ rivayet şekline ve ravilerine göre genel olarak "Mütevatır Haber" ve "Ahad Haber" olarak 2’ye ayrılmaktadır.

Bununla birlikte "Haber" ve "Eser" kavramlarını daha çok sahabe ve tabiin sözleri için; "Hadis" kavramı ise Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem’in sözleri için kullanılmıştır.

Not:
Bilgiler, İmam Hatip Liseleri “Hadis” ders kitabı ve Prof. Dr. İsmail Lütfi ÇAKAN'ın "Hadis Usulü" kitabından derlenmiştir.

Kaynak: benatalislam.wordpress.com