(Diyanet'in tarihi misyonu ve kurumsal potansiyeli bağlamında dijital yayıncılık girişimine dair bir değerlendirme ve söz konusu alanla ilgili birkaç öneri denemesi...)

Giriş

Tarihten günümüze insanlığın gelişme ve ilerlemesinde en etkin unsur daima bilgi olmuştur. Bu çerçevede insanlık tarihinin en önemli olaylarından birisinin, yazının icadı olduğunu söyleyebiliriz. Yazının icadıyla insan, bilgiyi kaydederek saklayabilmiş ve yaygınlaştırarak ona süreklilik kazandırmıştır. Bu gelişme, iletişim ve etkileşim biçimleri değişmiş; insanların sosyal, siyasal, finansal ve kültürel alanlarda büyük dönüşümler yaşamasına kapı aralamıştır.

Bilginin elde edilmesi, depolanması, ihtiyaç anında kullanılması ve çoğaltılıp yayılması da ise bilimsel tecrübe ve birikimin tezahürü olan tekniğin ve teknolojinin üstlendiği rol göz ardı edilemez bir gerçektir. Nitekim yazının icadıyla birlikte bilginin saklanabilmesi için yeni araç ve materyaller geliştirilmesine ihtiyaç duyulmuş be bu ihtiyaç, ilk olarak sert zeminlerin ve kil tabletlerin kullanılmasıyla karşılanmıştır. Kağıdın bir bilgi saklama aracı olarak kullanılması ise daha sonraki zamanlara tekabül etmektedir. Bu meyanda hayvan derilerinin işlenmesiyle yapılan ve yüzyıllarca kullanılan parşömen kağıdı ve papirüs bitkisinin sapından yapılan yazı kağıtları, günümüzde kullandığımız geleneksel kağıtların ilk örnekleri olarak kabul edilebilir.

Kağıdın icadıyla bilginin saklanabilir olması, her ne kadar bir ihtiyacı ortadan kaldırmış olsa da çoğaltılması ve yayılması için pratik çözüm arayışları devam etmiştir. Bu ise, insanlık tarihinin bir diğer önemli dönüm noktası olan matbaanın icadıyla karşılanabilmiştir. Böylece bilimsel gelişim ve toplumsal değişimin önü büyük ölçüde açılmıştır.

Bilginin ve yayıncılığın gelişmesinde bir diğer önemli aşama ise, 1971 yılında Michael Hart isimli başarılı bir girişimcinin önemli basılı eserlerin elektronik sürümlerini herkesin kullanabilmesi için başlattığı proje ile ilk e-kitabın üretilmesidir. Bununla beraber 1969 yılında ARPANET, 1989 yılında World Wide Web’in ve 1993 yılında ilk internet tarayıcısının icadı ile insanların ortak bir dijital ağa erişiminin sağlanması ise bilginin kaderini değiştiren, dijital bilgi çağı gibi isimlerle adlandırılan bir devrin başlamasının en önemli nedenlerindendir. Dijital bilgi çağı ile beraber hayatın birçok alanında olduğu gibi yayıncılıkta da dijitalleşmeye yönelik bir eğilim ortaya çıkmış ve neticesinde geleneksel yayıncılıktan dijital yayıncılığa, dijital yayıncılıktan WEB yayıncılığına doğru bir geçiş süreci yaşanmıştır.

Dijital Yayıncılık Nedir?

Dijital yayıncılık, yazılı ve görsel medyayı elektronik ortama taşıyarak maliyet tasarrufu sağlayan ve istenildiği kadar kişiye erişim imkânı sunan yayıncılık platformudur. Bu platformdan yararlanılarak yapılan elektronik yayınlar da “Dijital Yayın” ya da “Sayısal Yayın” olarak isimlendirilmektedir.

Dijital yayıncılık, ulaşım ve taşıma kolaylığı, düşük maliyetler ve interaktif kullanım imkânı sunması gibi ayrıcalıkları yanı sıra yayın süresinin zamanla kısıtlı olmaması gibi özellikleri bakımından basılı yayınlara göre daha etkili kabul edilmektedir.

İnternetin gelişmesi ve küresel boyut kazanmasıyla birlikte başlayan söz konusu dijitalleşme sürecinde, dergi, gazete gibi süreli yayınlar, artık internet ortamında web siteleri aracılığı ile yayın yapmaya başlamışlardır. Dijital ortamların giderek yaygınlaşması ve günlük hayatta çok fazla kullanılması ile dergi, gazete ve hatta kitapların bu ortamlara uygun yayınları ve uygulamaları geliştirilmiştir.

Niçin Dijital Yayıncılık?

Bugün gelinen noktada insanlık, gelişen teknoloji, yaygınlaşan iletişim araçları, hayatı çepeçevre kuşatan internet ağı sayesinde adeta dijital bir çağda yaşamaktadır. Teknolojik olarak dünyanın bu değişimine ayak uydurabilen toplumların 7’den 70’e tüm kesimlerinin gündelik işlerinde en çok kullandığı araçların neredeyse tamamına yakını dijital özellik taşımaktadır. Dolayısıyla günümüz insanının bilgi edinme, bilgi üretme ve bilgisini paylaşma hususunda en çok başvurduğu kaynakların dijital eser, yayın, uygulama ve platformlar olduğu bariz bir şekilde müşahede edilmektedir. Nitekim küresel ölçekte birçok gazetenin bile basıma son vererek yayınlarını dijital platformlarda sürdürme kararı alması, meselenin hangi boyuta vardığını açıkça göstermektedir.

Hiç şüphesiz teknolojinin bu kadar ilerlemesine rağmen klasik (matbu) yöntemle basılan kitap, dergi, gazete vb. yayınlar, asırlara sâri ayrıcalıklı yerini korumaya devam edecektir. Ancak, günümüzde değişen eğitim ve iletişim araçlarına rağmen bilginin üretimi ve yönetiminde sadece klasik yayın araçlarıyla yetinmek, çağın gerisinde ve sosyal gerçekliğin dışında kalmayı kabullenmek anlamına gelecektir. Diğer taraftan genç kuşakların hayat tasavvurlarının ve özellikle ilk oyuncakları elektronik cihazlar olan günümüz çocuklarının istikamet ve istikballerinin, ellerinden düşürmedikleri akıllı cihazlarında yer alabilenler tarafından belirleneceği göz ardı edilemez bir gerçektir. Dolayısıyla insanları irşat, toplumu ihya ve geleceği inşa etme misyonuna sahip kurum, kuruluş ve şahısların bu gerçeğe bigane kalması düşünülemez. Bilhassa İslam’ın varlık, alem ve hayata tasavvurunun geniş kitlelere ulaştırılması noktasında çağın gerektirdiği kurumsal yapıları tesis etmekten başka bir yol bulunmamaktadır.

Bu sebeple, dini yayıncılıkta doğru ve güvenilir adres olan Diyanet İşleri Başkanlığı, geleneklerinden aldığı güçle geleceğe ışık tutmak için insanlık tarihinin bilgiye dair en önemli dönüm noktalarından biri olan dijital keşiflerin kolaylık ve nimetlerinden istifade ederek söz konusu alanda etkinliğini göstermek durumundadır. Özellikle gelecek kuşakları bekleyen gelişmeler göz önüne alındığında, sağlam bir planlama, donanımlı bir ekip ve ciddi bir yatırımla söz konusu alana yönelik çalışmaların hızlandırılması bir zorunluluk olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu itibarla, basılı yayıncılıkta olduğu gibi, günümüz insanı ve gelecek nesillerin doğru bilgiyle buluşturulması hususunda hayati öneme sahip Dijital Yayıncılık (internet yayıncılığı) alanında da aktif ve etkin olmak kaçınılmaz bir sorumluluktur. Tabi, bu alanda faaliyet gösterirken dikkat ve özen gösterilmesi gereken bir husus olarak ifade etmek gerekir ki, her alanda olduğu gibi burada da başarının sacayağı olan makul bir amaç, sağlam bir muhteva ve etkin bir yöntem belirlemek de son derece önemlidir.

Ne Yapılmalı?

Dijital yayıncılığın sınırları, bir bakıma teknolojinin ve aklın sınırlarıyla eşdeğerdir. Bununla birlikte hâlihazırda yaygın olarak kullanılan birkaç format ön plana çıkmaktadır. Bunlar; e-Kitap, e-Dergi, eğitsel oyun, ses, video, görsel materyal ve interaktif etkinlik uygulamaları gibi dijital içeriklerdir. İlk zamanlar yalnız okumaya yönelik hazırlanan dijital içerikler günümüzde etkileşimli e-kitaplarla yeni bir boyut kazanmıştır. Çeşitli elektronik ortamlarda üretilen/oluşturulan, dağıtılan ve paylaşılması sağlanan söz konusu dijital içerikler, mobil teknolojilerin gelişmesiyle birlikte alana yönelik ilgi ve talebin daha da artmasına sebep olmuştur.

Bu bağlamda; Başkanlığımızın alanla ilgili öncelikli olarak yapabileceği belli başlı eylemleri şöyle sıralayabiliriz:

• Başkanlığın hâlihazırdaki mobil uygulamalarının (e-Diyanet veya Mobil Diyanet gibi bir isimle) tek uygulama üzerinde toplanarak mobil marketlerde erişime sunulması,

• Dijital alanda güçlü bir yapı oluşturmak için internet üzerinden yayımlanan bütün e-İçeriklerin yönetim ve geliştirme haklarının Dijital Yayınlar Dairesi bünyesinde tek elde toplanması,

• Mevcut basılı yayınların, gerekli araçlar kullanılarak Etkileşimli e-Kitaba dönüştürülmesi, ulusal ve uluslararası e-kitap satış platformlarında satışa/dağıtıma sunulması,

• Başkanlığımızın süreli yayınları olan İlmi Dergi, Aylık Dergi, Aile Dergisi, Çocuk Dergisi ve diğer yayınların basılı yayımıyla eş zamanlı olarak PDF, HTML5, ePUB vb. formatlarla elektronik ortama aktarılıp ulusal ve uluslararası e-yayın platformlarında yayımlanması,

• Farklı yaş gruplarından çocuklara yönelik (özellikle tablet ve telefonlarda kullanılacak) eğitici ve öğretici e-kitaplar, mobil oyunlar ve animasyonlar hazırlanması/hazırlatılması,

• Başta 4-6 yaş Kur’an Kursları öğrencilerinin eğitim müfredatı olmak üzere, ihtiyaç odaklı, yetişkin ve hafızlık öğrencilerine yönelik (EBA benzeri) dijital eğitim ağı oluşturulması,

• Vaizlerin vaaz-irşat faaliyetleri, İmam-Hatiplerin cami dersleri, yaz kursları ve gençlik hizmetlerinde kullanacakları e-İçeriklerin hazırlanması,

• Gençlerin ilgi ve yönelimleri doğrultusunda ses, video v görseller hazırlanarak sosyal medya üzerinden paylaşılması,

Nasıl Yapmalı?

Dini Yayınlar Genel Müdürlüğü bünyesinde faaliyet gösteren Dijital Yayınlar Daire Başkanlığı, öncelikle dijital dünyanın farkında ve alanın gerektirdiği donanıma/yetkinliğe sahip bir ekiple dijital sektörün hacmini, potansiyelini, işleyişini ve işlevini çözümleyecek bir araştırma yaparak yol haritası belirlemesi önemlidir.

Bu doğrultuda; orta ve uzun vadeli stratejiler belirleyerek belirlenen stratejilere göre eylem planı hazırlanmalıdır. Ardından, dijital yayın yapmak için gereken yayın materyalleri, donanımları ve özellikleri tespit edilerek e-İçerikler için projeler geliştirilmeli ve ses, video, görsel, eğitsel oyun, etkileşimli içerik vb. materyaller üretilmeli ya da tedarikçilerden temin edilmelidir. Bu bağlamda hedef kitlenin sürece katılması hususunda tedarikçilerin yanı sıra özellikle Başkanlığın bünyesinde bulunan kurslardaki eğitimlere yönelik olarak bizzat kullanıcıların (öğreticilerin) elektronik materyal geliştirmesini teşvik etmenin de etkili ve düşük maliyetli bir yöntem olacağı dikkate alınmalıdır.

Bu manada dijital yayıncılık, tabiatı gereği yeniliklerden ve teknolojik gelişmelerden haberdar olmayı zorunlu kıldığından ortaya çıkan yeniliklerin üretim sürecine aktarılması için ulusal ve uluslararası gelişmelerin takip edilmesi önem arz etmektedir.

Diğer taraftan, üretilen tüm dijital içerikleri bünyesinde barındıracak ve tek kanaldan çevirim içi erişim imkânı sunacak bir üst platform (PORTAL) kurulması da markalaşma, ulaşılabilme ve bilinir olma konusunda son derece etkili olacaktır.

Portalden ayrı ve bağımsız olarak erişime sunulacak ve sürekli güncellenecek bir WEB sayfası (site) aracılığıyla gerek basılı yayınlardan gerekse dijital yayınlardan inanç, ibadet, ahlak, siyer, vb. ana başlıklar altında kısa ve etkili metinlerin yanı sıra akademik makaleler hazırlayarak görsel materyaller eşliğinde yayınlamak da önemli bir toplumsal ihtiyaca karşılık gelen gerekliliktir. Zira bu site, dini bilgiye internet aracılığıyla ulaşan günümüz gençliğinin ve milyonlarca insanın, güvenli ve doğru bilgiye doğrudan erişimini sağlayacaktır.

(Not: Yapılan araştırmalar, başta gençler olmak üzere günümüz insanının büyük bir kısmının genel anlamda bilgiye özelde de dini bilgiye internet üzerinden ulaştığını gösteriyor. TDV İslam Ansiklopedisi’nin dijital ortamda yayınlanması önemli bir gelişme olmakla beraber, İslam’ın itikat, ibadet, ahlak ve muamelat ilkelerini A’dan Z’ye her yönüyle (yalın bir üslupla) ortaya koyacak boyutta bir internet sitesine olan ihtiyaç güncelliğini korumaktadır. Dolayısıyla arama motorlarında yapılan herhangi bir dini içerik sorgulamasında ilk sırada çıkmasını sağlayacak zengin ve özgün içerikle müstakil bir (WEB) site kurulması elzemdir.)

Kurumun küresel ölçekte de etkinliğinin artırılması için gerek internet sitesinin gerekse üretilecek e-içeriklerin farklı dillere tercüme edilerek yayımlanması sağlanmalıdır.

Bütün bu çalışmaların etkin bir şekilde sürdürülmesi için ilgili birim bünyesinde içerik, grafik-tasarım, yayın platformları, telif hakları, araştırma vb. alanlarda koordinatörlükler oluşturulması, birimin söz konusu alanda ihtisaslaşmasını ve sürekliliğini sağlayıp etkinliğini artıracaktır.

Bunun yanı sıra, sunulacak bütün bu hizmetlerin tanıtımı ve yaygınlaştırılması hususunda sosyal medya etkin bir şekilde kullanılabilir. Gerek söz konusu WEB sitesine gerekse eğitim portallerine içerik sağlamak, bu portallerin/sitelerin bilinirliğini, kullanımını ve yaygınlığını artırmak için çeşitli etkinlikler düzenlenmesi de değerlendirilmelidir.