Öncelikle hakkı itiraf edelim: İnandığını yaşamak ve bildiği ile amel etmek ile inandığını ve yaşadığını tavsiye etmek eylem ve söylem birliği olup elzem olandır, fazilettir, erdemdir. Hatta eylem, sözden daha da te’sirlidir. 

Fakat olması gerekenin ve elzem olanın bu olması demek, lazım olanın veya mümkün olanın terk edilmesi anlamına gelmez. Bazı kâideler nakledelim: 

1. “Bir şeyin tamamı elde edilemeyecekse tamamen terk edilmez”. 

(ما لا يدْرَك كُلُّه لا يُترك جُله/كله)

2. “Doğrusu çok olan biri, az bir hatadan dolayı gözden çıkarılmaz”. 

(من كثر صوابه لم يطرح لقليل الخطإ)

3. Size birşey emrettiğimde, ondan yapabildiğinizi yapın; birşeyden nehy ettiğimde ise onu bırakın”.(Hadis) 

(فإذا أمرتكم بشيء فأتوا منه مااستطعتم وإذا 

نهيتكم عن شيء فدعوه)

4. “Güç yetirebildiğiniz kadar Allah’a karşı olan sorumluluğunuzu yerine getirin”. (64/16) 

(فاتقوا الله ماستطعتم)

5. “İndirdiğimiz açık delilleri ve hidâyet yolunu............gizleyenler yok mu, işte onlara hem Allah hem de bütün lânet ediciler lânet eder.” (2/159) 

6. “Her kimden ilim istenir de o da ilmini gizlerse, kıyamet günü o kimseye ateşten bir gem vurulacaktır.” (İbn Mace, Mukaddime 24; Ebû Davûd, İlim, 17; Tirmizi, İlim 3)

📒 Bu kâidelerin özeti şudur: ‘Ya hep ya hiç’ mantığı doğru değildir; doğrusu, mümkün olanı yapmaktır. Yapılabilenle yetinmektir. Her ne sebeple olursa olsun ilim gizlenmez.

📒 Peki, “Siz, kitabı okuduğunuz halde insanlara fazileti (birr) emreder de kendinizi unutur musunuz? (2/44) âyetini nereye koyacağız. Bu âyet, yapmadığınızı anlatmayın veya yaptığınızı anlatın demek değil mi?  Denecek olursa deriz ki: Bunun anlamı, kendinize de vaazu nasihatta bulunun demek olup kendiniz yapmıyorsanız başkalarına anlatmayın demek değildir. Bu nedenle eski vaizlerden, “önce kendi nefsime söylüyorum” cümlesine benzer cümleler duymuşuzdur.

📒 Burada, hatalı bir mana verilerek delil getirilen Sâf sûresi 2. âyeti ele almak gerekmektedir.  Âyetin metni şöyledir: 

(يا أيها الذِينَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُون)

‎لا: Nefyi istikbâl içindir. Buna göre mana: “Yapmayacağınız şeyi niye söylersiniz?” şeklinde olur. Yapmadığınız şeyi, niye söylersiniz değil. Âyet, ahdetmek ile yani söz vermek ile alakalıdır. Yalan söylemek ile alakalı değildir.

📒 Teblîğde ve vaazu nasihatte önemli olan, teblîğci ve vâiz kadar belki de daha çok muhatap önemlidir. Şu âyetlere dikkat buyurun: 

- “Sana düşen, ancak ulaştırmaktır”. 

(إن عليك الا البلاغ)

- “Sen, sevdiğini hidâyete erdiremezsin”. 

(إنك لن تهدي من احببت)

- “Ancak, akıl sahipleri öğüt alır”. 

(إِنَّمَا يَتَذَكَّرُ أُوْلُوا الْأَلْبَابِ)

- “Ey Rasûl! Rabbinden sana indirileni tebliğ et. Eğer bunu yapmazsan Rabbinin mesajını iletmemiş olursun”. 

(يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ ۖ وَإِنْ لَمْ 

تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ)

- “Sen, ancak öğüde tâbi olanı ve ğayb hususunda Rabbinden haşyet edeni uyarabilirsin”. 

(إنَّمَا تُنذِرُ مَنِ اتَّبَعَ الذِّكْرَ وَخَشِيَ الرَّحْمَن بِالْغَيْب)

Bunlar gibi âyetlerde tebliğciden sadece teblîğ talep edilmektedir. 

📒 Eğer vaazu nasihatların beklenen etkiyi yapmaması sadece tebliğciye bağlanacak olursa, o zaman hz. Peygamber, hz. Nûh, hz. Lût, hz. İbrahim, Hz. Yunus, hz. İsa ve hz. Musa gibi peygamberler töhmet altında bırakılmış olur. 

📒Meclis üyesi gibi yasa koyucular ile yargı mensubu ve kolluk kuvvetleri gibi yasa uygulayıcılar vardır. Bunlar özel hayatlarında yasayı ihlâl edip suç işleseler bunlara, yapmadığın şeyi niye yazdın veya kendin bu yasalara uymuyorsun da niye bizim uymamızı istiyorsun denemez. Çünkü yasalar, kamu menfaati içindir. Tebliğci de kamu menfaati için çalışmaktadır. Yaptığı iyilik ve güzel olan şeyler lehine, kötülük ve çirkin olan şeyler de aleyhine yazılmaktadır.

📒 Hz. Peygamberin, veda hutbesinde söylediği sözlerle yazımıza son verelim. 

“Burada bulunanlar, bulunmayanlara (işittiklerini) iletsinler. (Böylece) Burada bulunan, belki kendisinden daha iyi anlayacak birisine ulaştırmış olur.” 

(ليبلغ الشَّاهِد الْغَائِب، فَإِن الشَّاهِد عَسى 

أَن يبلغ من هُوَ أوعى لَهُ مِنْهُ )

Sonuç yerine: Hâl mi kâl mi bilmem arkadaş! ”Güfte, beste, ses, yorum ve ilgi” beşlisidir muhatapta etki yapan.