Kelimelerimiz, kimliğimizdir.

İnsan, kelimeleri kadar düşünür ve düşüncelerini kelimelerle ve ancak kelime hazinesinin vüs'atince dışavurabilir. Kelimelerle birlikte ses tonu, jest ve mimiklerin de ifade üzerinde ciddi etkisi vardır. Özellikle düşüncenin duygusal dokusunu aktarmada ses tonu, jest ve mimiklerin payı büyüktür. Fakat gerek duygusal doku gerekse konuşmacının ruh dünyası, jest-mimik ve ses olmaksızın sırf kelimelerinden de anlaşılabilir.

Genellikle konuşan kişi, aynı düşünceyi ifade eden birçok kelime arasından birini tercih eder. Bu da ifadenin taşıdığı manaya özgünlük katar. Sığ bir bakışla olmasa da küçük bir tedebbürle görülecektir ki; tercih edilen kelimeler ve kelimelerin dizilişi (vurgu), konuşan kişinin konuyla alakalı gerçek düşüncesini yansıtmaktadır.

Bu itibarla, düşüncesini ifade ederken jest, mimik ve ses olmasa bile sırf kullandığı kelimelerin anlam dokusundan hareketle insanın zihin yapısı, ruhsal durumu ve dünya görüşü hakkında ipuçları bulmak mümkün olur. Çünkü esasen gerçek düşüncemiz, onu dile dökerken kullandığımız kelimelerin mahiyetinde gizlidir.

Meseleyi, hatıramdaki bir olay üzerinden izah edeyim:

Vaktiyle bir televizyon programındaki siyaset-din eksenli bir tartışmaya şahit olmuştum. Programda, din-devlet ilişkilerinde devletin dinlere/mezheplere karşı nasıl bir tutum sergilemesi gerektiği konuşuluyordu. Farklı eğilimlere sahip konuşmacıların mutabık olduğu tek nokta, devletin herbir din ve mezhebe karşı eşit olması gerektiğiydi. Ancak konuşmacıların aynı fikri farklı kelimelerle ifade etmeleri bir hayli dikkatimi çekti. Bu durum, esasen o noktada bile mutabık olmadıklarını ele veriyordu. Şöyle ki, devletin dinler (veya mezhepler) ile ilişkinin ölçüsünü ifade eden aynı cümlede kullanılan kelimeler her konuşmacıda farklılık erzediyordu. "Devlet, bütün dinlere/mezheplere eşit olmalıdır" derken "eşitlik" kelimesi, herbirinin cümlesinde farklı bir kelimenin sıfatı olarak kullanılıyordu. Bunlar, "mesafe, uzaklık ve yakınlık" kelimeleriydi. Konuşmanın tamamını dinleyince bu üç farklı kelimenin gerçekte üç farklı ruh halini ve üç farklı bilinçaltını yansıttığını farkettim.

İşte o konuşmacıların mutabık olduklarını sandıkları konuya dair kurdukkarı cümleler:

1. "Devlet, bütün dinlere eşit mesafede olmalıdır."

2. "Devlet, bütün dinlere eşit uzaklıkta olmalıdır."

3. "Devlet bütün dinlere eşit yakınlıkta olmalıdır."

İlk bakışta sanki aynı düşünceyi savunuyorlar. Fakat her üç konuşmacı da din-devlet ilişkilerinin eşitlik ve adalet ekseninde yürütülmesi gerektiğini vurgulasa da konuşanların zihin haritalarının farklı olduğu aşikâr. Zira konuşmacılar, "eşitlik" kelimesini mutlak alamda kullanmak yerine herbiri farklı bir kelimenin sıfatı olarak ifade etmektedir.

Birinci cümlede tercih edilen "mesafe" kelimesi, diğer iki cümlenin aksine "tarafsızlık" vurgusu yaparken, aynı zamanda din-devlet işlerinin ayrı olması gerektiğini imâ etmektedir.

İkinci cümlede tercih edilen "uzaklık" kelimesi, devletin bütün dinlerden (mistik-metafizik olgulardan) uzak olması gerektiğini vurgulamaktadır. Bu da konuşmacının seküler bir dünya görüşüne sahip olduğunu göstermektedir.

Üçüncü cümlede yer alan "yakınlık" kelimesi ise devletin din öğretileriyle sıkı ilişkisine gönderme yaparak dine dayalı devlet anlayışını idealize etmektedir. Dolayısıyla konuşmacının teokratik devlet arzusunu yansıtmaktadır.

Hâsıl-ı kelam, kelimelerimizin de kendi ruh dünyamızdan mütevellit bir ruhu vardır.. Bilinçaltımızın rengi, kelimelerimizde tebârüz eder. Eskilerin deyimiyle "dervişin zikri ne ise fikri de odur." Dolayısıyla insanların iç dünyalarını tanımanın yolu onların kelimelerine kulak vermekten geçer. Böylelikle kısmen de olsa bize söylenenlerin arka planındaki gerçekleri anlama imkânı bulabiliriz. Çünkü çoğu zaman söyleyeni tanımak, en az söyleneni anlamak kadar gerekli ve önemli olabiliyor.