Kıyafetler yepyeni.. Eşyalar gıcır gıcır... Haneler şatafatlı... Hayatlar ikinci el!

Kapitalizmin insana attığı en büyük kazıklardan biri, özgünlüğü genç kuşakların gözünde değersizleştirmesidir. Olayın trajikomik yani ise, bunu "kendin ol!" diyerek yapması. Bu ne perhiz, bu ne lahana turşusu? Yazık ki insan bu duruma çoktan teşne... Daha çok kazanmayı nihaî amaç gören sermaye sahiplerinin, büyük bir hırsla bu noktaya abanmalarını anlamak hiç de zor değil. Özenti üzerine kurulu hayat tasavvurunun her geçen gün yaygınlaşması başka ne ile izah edilebilir ki? İnsan, özentiyi özünün idrakine tahvil edemediği sürece yemlenmeye devam edecektir. 

Özenti Nedir?
Özenti, insanın beğendiği bir durumda olma ve beğendiği şeye benzeme çabası olarak ifade edilir. Esasen bu çaba, yetersizlik hissinden kaynaklanan kendini tamamlama istediğinin tezahürüdür. Yetişkinlere nazaran gençlerde bu çaba daha belirgindir ve gençleri rol model aramaya sevkeder. Fıtrî bir haslet olan "beğenilme arzusu" da bu çabayı destekler. Esasen yetişme çağındaki birinin böyle bir çabanın içinde olması gayet doğaldır. Çünkü insan, özdeşim kurarak hayatı öğrenir. Sosyalleşmesini büyük ölçüde böyle tamamlar.

Klasik toplumsal yapılarda insan için özenilesi ilk örnek, genellikle başta ebeveyn olmak üzere aile bireyleriydi. Daha sonra yakın çevresinin ve yaşadığı toplumun takdirini kazanmış şahsiyetler dikkat çekerdi. Yani örneklik misyonuna sahip kişiler daha özgün ve daha yereldi. Topluma özgü değerlerin kuşaklar arası aktarımı bu sayede gerçekleşirdi. Üyesi olunan toplumun maddi-manevi değerleriyle mücehhez ve toplumsal beğeni kazanmış kişiler, tam da bu rolün insanlarıydı. Bütün bu rol modeller, hayatın doğal akışı içerisinde tebarüz ederdi. Hiçbiri kurgulanmış değildi. Gençlerin, toplum için değer ifade eden bu şahsiyetlere özendirilmesi ise, topluma yeni değerler kazandırma çabasından başka bir şey değildi. Dolayısıyla bu çerçevedeki bir özenti, o toplum için bir sorun teşkil etmezdi.. 

Asıl sorun, kapitalizmin tek tip ürünlerine dünyanın heryerinde müşteri bulma ihtiyacıyla başladı. Her toplumun ihtiyaç ve zevklerine göre ürün hazırlamaktansa her toplumu aynı şeye muhtaç hale getirmek ve tek tip zevke alıştırmak işi daha da kolaylaştıracaktı. Özenti, bu iş için oldukça kullanışlı bir zaaf olarak görüldü. Para babalarının dikkatleri insandaki bu zaafa odaklandı. Tabi ilk olarak toplumdan topluma farklılaşan değerler ve beğeni kriterlerinin değişmesi ve küresel tekdüzelik kazanması sağlanmalıydı. Bunun için moda kavramı üzerinden geleneksel toplumsal yapılara yönelik büyük algı operasyonları yapıldı. Önce tu kaka yapılarak özgün değerlerinden koparıldı insanlar. Israrla zihinlere kazınan "Sen hâlâ annenin margarinini mi kullanıyorsun?" küçümsemesi tam da buydu. Sistem boşluk kabul etmez. Yıkılan her bir değerin yerine yapay değerler(!) ikame edildi. Spordan sanata, eğitimden siyasete, eğlenceden estetiğe dünyanın her yerinde karşılık bulacak küresel rol modeller (ikonlar) oluşturuldu. Medya ve iletişim araçlarıyla bunların propagandası yapıldı. Devasa bütçeli filmler, televizyon dizileri, reklam filmleri, broşürler, gazete ilanları vs..vs.. hep bu amaca hizmet etti. Öyle ki birçok şirketin reklam giderleri, işçi giderlerinden daha büyük rakamlara ulaşabildi. Bu sayede ihtiyaç ve talep bağlamında küresel tekdüzelik hedefine ulaşıldı. 

Şimdi "moda" adı altında dayatılan kapitalist hayat tarzının egemenlik günlerini yaşıyoruz. Basın yayın organlarına bir bakalım şöyle. Her yerde allanıp pullanıp takdim edilen rol modeller ve onların, gösterişe dayalı şatafatlı hayatları.. Kendinden geçiren lezzetler, yiyecekler, içecekler, eğlenceler, âlemler, gözlerini boyadı insanların. Gerçekler yerini kurguya bırakınca üretim de yerini tüketime terketti. Şimdi neye ihtiyacımız olduğunu onlar biliyor. Ne giyeceğimizi, ne yiyeceğimizi, nasıl yaşayacağımızı onlar belirliyor... Nasıl bir evde ne tür eşyalar kullanacağımıza onlar karar veriyor. Sunulan kalıba uyarsak moderniz, değilsek ilkel...

Çoğumuz yuttuk bu zokayı. Küresel kapitalizmin sadık müşterileriyiz artık. "Modelistten az kullanılmış moda hayat"lar yaşamanın hayaliyle sabahlıyoruz. Özenmekle kalmadık, özentiyi yaşama biçimi yaptık. Kendi organik hayatımızı, kurgulanan bu hormonlu hayatlara sahip olmak adına heder ediyoruz. Bu uğurda varımızı yoğumuzu harcıyoruz. Harcama yaptığımız oranda değerli olacağımızı ve harcadıkça özendirilen hayata ulaşacağımızı zannediyoruz hâlâ. Oysa tükettikçe tükeniyoruz farkına varmadan. Özentimiz özümüze omayınca, özgünlüğümüzün ölümü oldu.

Her şeyimiz yepyeni ama hiçbiri bizden değil.. Her biri basmakalıp. Her biri fabrikasyon... Özgün denebilecek kaç eşya var evlerimizde.. Kendi tasarladığı eşyaları, eskitinceye kadar kullananlardan yaşayan kaldı mı? Bırakın eşyaları, evlerimiz (binalarımız) bile tekdüze... Ruhsuz, sanatsız, hayatsız.. Ve kimse halinden memnun değil. Hep başka hayatlar yaşama hevesinde...

Oysa Akif'in dediği gibi, derin köklere sahip bu medeniyet ağacının dallarını iki üç balta ayıramamalıydı mazisinden...