ARKADAŞ OLARAK Hz. PEYGAMBER

Medine şehri yıllar süren saadetin son günlerini yaşamaktaydı. Allah Resûlü, en yüce dosta (Refîk-i A'lâ'ya) kavuşma anının yaklaştığını anlamıştı. Ağrıları arttığı için artık ashâbının arasına zorlukla katılabiliyordu. O gün Medine Mescidi'nin üç basamaklı ahşap minberine çıkmış, oradan dostlarına yürekleri dağlayacak bir konuşma yapmıştı. Kendisini kastederek demişti ki, 

 إِنَّ عَبْدًا خَيَّرَهُ اللَّهُ بَيْنَ أَنْ يُؤْتِيَهُ مِنْ زَهْرَةِ الدُّنْيَا مَا شَاءَ ، وَبَيْنَ مَا عِنْدَهُ ، فَاخْتَارَ مَا عِنْدَهُ 

“Allah bir kulu, istediği kadar dünya nimetini ona verme ya da kendi katındaki ilâhî lütufları tercih etme konusunda serbest bıraktı. O kul da Allah katındakileri tercih etti.” 

Bu dokunaklı sözler üzerine Hz. Ebû Bekir gözyaşlarını tutamadı. O, en güzel ve en özel anları birlikte yaşadığı bu canlar canının ayrılık vaktinin geldiğini anlamıştı. Allah Resûlü, Hz. Ebû Bekir'i sakinleştiren şu cümlelerle sözlerini tamamladı: 

 إِنَّ مِنْ أَمَنِّ النَّاسِ عَلَىَّ فِى صُحْبَتِهِ وَمَالِهِ أَبَا بَكْرٍ ، وَلَوْ كُنْتُ مُتَّخِذًا خَلِيلاً مِنْ أُمَّتِى لاَتَّخَذْتُ أَبَا بَكْرٍ ، إِلاَّ خُلَّةَ الإِسْلاَمِ ، لاَ يَبْقَيَنَّ فِى الْمَسْجِدِ خَوْخَةٌ إِلاَّ خَوْخَةُ أَبِى بَكْرٍ 

“İnsanların bana malıyla ve dostluğuyla en çok destek olanı Ebû Bekir'dir. Eğer ümmetimden birine özel bir dostluk payesi verecek olsaydım bu mutlaka Ebû Bekir olurdu. Ancak İslâm kardeşliği (şahsî dostluktan daha üstündür)...”¹

Hz. Âişe'nin ifadesiyle, Allah Resûlü (sav), arkadaşı Hz. Ebû Bekir'i ihmal etmez, günde iki kez, sabah ve akşam onu ziyarete giderdi.² İki samimi dost, acı tatlı yarım asırlık ömürlerinde yeni bir yere göç etmenin telaşını bile birlikte yaşamışlardı.

Mekke o gün, tarihî günlerinden birine tanıklık ediyordu. Kutlu Nebî (sav), herkesin öğle uykusunda olduğu bir saatte yine kadim dostu ve yakın arkadaşı Hz. Ebû Bekir'in evine gelmişti. Hane halkı bunun mutat bir ziyaret olmadığını hemen anlamışlardı. Ev sahibi onu görür görmez,

 فِدَاءٌ لَهُ أَبِى وَأُمِّى ، وَاللَّهِ مَا جَاءَ بِهِ فِى هَذِهِ السَّاعَةِ إِلاَّ أَمْرٌ 

“Anam, babam ona feda olsun! Vallahi mühim bir hadise olmasaydı bize bu saatte gelmezdi!” dedi. Allah Resûlü endişeliydi. Dostuyla biraz yalnız kalmak istediğini ifade etti ve 

فَإِنِّى قَدْ أُذِنَ لِى فِى الْخُرُوجِ 

“Yüce Allah bana Mekke'den ayrılmak (ve Medine'ye hicret etmek) için izin verdi.” dedi. Hz. Ebû Bekir (ra) bu teklifi hayret ve memnuniyetle karşıladı. Vakit kaybetmeden yolculuk için hemen hazırlıklara başladılar.²

Resûlullah (sav), her ne zaman ihtiyacı olsa yanında bulunan Hz. Ebû Bekir'i kendisine bir yâren, bir arkadaş, bir sırdaş ve bir can yoldaşı edinmişti. Yine Allah'ın izniyle, hicret gibi zorlu bir görevin sorumluluğunu birlikte üstlenmek istiyorlardı. Mekkelilerin amansız takibinden kurtulmak ve izlerini kaybettirmek için Medine'nin ters tarafına düşen 5 km. mesafedeki Sevr mağarasına sığınmışlardı.

Bu iki yakın dostun dağın doruğundaki bir mağarada birlikte katlandıkları o üç günlük⁴ zorlu, sıkıntılı ve gergin bekleyişi⁵ Allah Teâlâ Kur'an'da şöyle tasvir etmektedir: 

اِلَّا تَنْصُرُوهُ فَقَدْ نَصَرَهُ اللّٰهُ اِذْ اَخْرَجَهُ الَّذِينَ كَفَرُوا ثَانِيَ اثْنَيْنِ اِذْ هُمَا فِي الْغَارِ اِذْ يَقُولُ لِصَاحِبِهِ لَا تَحْزَنْ اِنَّ اللّٰهَ مَعَنَا فَاَنْزَلَ اللّٰهُ سَكِينَتَهُ عَلَيْهِ وَاَيَّدَهُ بِجُنُودٍ لَمْ تَرَوْهَا وَجَعَلَ كَلِمَةَ الَّذِينَ كَفَرُوا السُّفْلٰى وَكَلِمَةُ اللّٰهِ هِيَ الْعُلْيَاۜ وَاللّٰهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ 

“Eğer siz ona yardım etmezseniz, inkâr edenler onu iki kişiden biri olarak (Mekke'den) çıkardıkları zaman, ona bizzat Allah yardım etmişti. Hani onlar mağarada bulunuyorlardı. Hani o arkadaşına, “Üzülme, çünkü Allah bizimle beraber!” diyordu. Allah da onun üzerine güven duygusu ve huzur indirmiş, sizin kendilerini görmediğiniz birtakım ordularla onu desteklemiş, böylece inkâr edenlerin sözünü alçaltmıştı.”³

Allah Resûlü, bu kardeşliği önemsiyor ve her fırsatta onun iyiliklerini dile getiriyordu. Bir gün en zor zamanlarda birlikte olduğu, “yâr-ı ğâr” (mağara arkadaşı) edindiği⁷ Hz. Ebû Bekir hakkında, 

فَإِنَّ لَهُ عِنْدَنَا يَدًا يُكَافِئُهُ اللَّهُ بِهَا يَوْمَ الْقِيَامَةِ 

“Onun bize öyle iyilikleri var ki onların mükâfatını kıyamet günü ona ancak Allah verecektir.”⁴ diyerek övgüde bulunmuştu.

Hicret yolculuğunun bu dayanılması zor sıkıntılı anlarında örülen dostluk köprüsü, eşine ender rastlanan, güçlü, samimi ve herkese örnek olabilecek bir arkadaşlık ifadesi olmuştu.

Hz. Peygamber (sav), bütün dostlukların ötesinde en yüce ve en mümtaz dost ve sevgili olarak Yüce Allah'ı kendisine “halîl (özel dost)” edinmiş ve bu müstesna dostluğu yalnızca O'na has kılmıştı.⁹ O, Hz. Ebû Bekir'i bile bu özel dostluğuna (hullet) ortak etmemişti. Onu ve onun gibi yakın arkadaşlarını bir “sâhib” (yâren), bir “sadîk” (arkadaş) ve bir “ihve” (kardeş) olarak görmüştü.

Âyet ve hadislerde “halîl, sâhib, sadîk, velî ve refîk” gibi kelimelerle ifade edilen “arkadaş” kelimesi, çeşitli düzeylerdeki “dostluğu” ifade eden bir kavramdır. Bu mânâda Kur'an'da en çok “velî” ve “mevlâ” kelimesinin kullanıldığı görülür. Söz konusu âyetlerin çoğunda, müminlere ve Peygamber'e (sav) yardımcı olacak, onları koruyacak, bağışlayacak, karanlıklardan aydınlığa çıkaracak gerçek dostun ancak Yüce Allah olduğu ifade edilmektedir.¹⁰

Kur'an'da dostluk anlamına gelen kelimelerden biri olan “halîl”, çok daha özel bir arkadaşlık ve dostluğu ifade eder. Bu, kalbin derinliklerine nüfuz ederek kökleşen engin bir dostluktur. Kur'an'da, “وَاتَّخَذَ اللّٰهُ اِبْرٰهِيمَ خَلِيلًا” “...Allah İbrâhim'i dost (halîl) edindi.”⁵ âyeti ile zalimlerin âhiretteki pişmanlığına dikkat çeken, 

يَا وَيْلَتٰى لَيْتَنِي لَمْ اَتَّخِذْ فُلَانًا خَلِيلً

“Yazıklar olsun bana! Keşke falanı dost (halîl) edinmeseydim.”⁶ âyeti, “halîl” düzeyindeki dostluğun daha seçkin, daha içten ve daha güçlü yönüne işaret etmektedir.¹³ 

Bununla birlikte bazı sahâbîler, Allah Resûlü'ne olan sonsuz sevgi ve saygılarını ifade etmek üzere “halîlî” (dostum) ifadesini kullanmışlar, fakat bununla özel bir arkadaşlık ve dostluğu kastetmemişlerdir.

Nitekim Ebû Hüreyre'nin, “Dostumu (sav) şöyle derken işittim.” sözü,¹⁴ Ebu'd-Derdâ'nın ve Ebû Zerr'in, “Dostum bana şu tavsiyede bulundu.”¹⁵ şeklindeki ifadeleri bu bağlamda değerlendirilmelidir.

Sevgili Peygamberimiz risâlet öncesinde iyi arkadaşlara sahipti ve onun câhiliyede edindiği arkadaşları da güzel ahlâk sahibi kişilerdi. Bunlardan biri Sâib b. Abdullah idi. Mekke'nin fethi günü muhtemelen Müslüman olmak için Allah Resûlü'ne gelmişti. Osman b. Afvân ve Züheyr b. Ebû Ümeyye tarafından¹⁶ Resûlullah'ın huzuruna çıkarılan Sâib b. Abdullah, övgü dolu sözlerle Resûlullah'a takdim edilmişti. Resûlullah bu sözleri duyunca, 

لَا تُعْلِمُونِي بِهِ قَدْ كَانَ صَاحِبِي فِي الْجَاهِلِيَّةِ

“Onu bana anlatmayın. O, câhiliye döneminde benim arkadaşımdı.” diyerek arkadaşını zaten tanıdığını ifade etti.

Sâib ise Resûlullah'ın bu sözlerine,

نَعَمْ يَا رَسُولَ اللَّهِ فَنِعْمَ الصَّاحِبُ كُنْتَ

“Evet yâ Resûlallah, sen ne güzel dosttun!” diyerek karşılık verdi. Daha sonra da en güzel ahlâkla donatılan Sevgili Peygamberimiz, câhiliye döneminde arkadaşlık yaptığı Sâib b. Abdullah'ın şu güzel niteliklerine dikkat çekti: 

يَا سَائِبُ انْظُرْ أَخْلَاقَكَ الَّتِي كُنْتَ تَصْنَعُهَا فِي الْجَاهِلِيَّةِ فَاجْعَلْهَا فِي الْإِسْلَامِ أَقْرِ الضَّيْفَ وَأَكْرِمْ الْيَتِيمَ وَأَحْسِنْ إِلَى جَارِكَ

“Ey Sâib! Câhiliye döneminde edinmiş olduğun güzel ahlâkına bak ve Müslüman olduktan sonra da aynı ahlâkı koru. Misafire ikram et, yetime karşı cömert ol ve komşuna güzel davran.”⁷

Rahmet Elçisi'ne dost olabilmek, onun sevgisini kazanabilmek şüphesiz her sahâbînin en büyük arzusudur. Özellikle İslâm'a yeni girenlerin bu yöndeki çabaları ilginçtir. Amr b. Âs, Mekke'nin fethinden önce Müslüman olmuş, siyasî ve idarî dehaya sahip seçkin sahâbîlerden birisidir.¹⁸ Zât-ı Selâsil Muharebesi sonrası görevini başarıyla yapmanın verdiği cesaretle Allah Resûlü'nün huzuruna çıkmış ve ona zihnini meşgul eden şu soruyu yöneltmişti:

أَىُّ النَّاسِ أَحَبُّ إِلَيْكَ

“Ey Allah'ın Elçisi! İnsanlar arasında sana en sevimli gelen kimdir?” 

“عَائِشَةُ” “Âişe.” diye cevap verdi Allah Resûlü. “مِنَ الرِّجَالِ” “Peki, erkeklerden kim?” diye sordu, “أَبُوهَا” “Onun babası.” buyurdu. Amr, “ثُمَّ مَنْ” “Sonra kim?” diye sorunca, “Ömer.” diye karşılık verdi. Amr b. Âs, kendi isminin en sonda sayılacağı korkusuyla artık daha fazla soru sormaktan vazgeçti.⁸

Resûlullah'ın (sav) ashâbı içerisinde kendisine dostluk payesi verdiği kimseler de vardı. O şöyle buyurmuştu: 

 مَا مِنْ نَبِىٍّ بَعَثَهُ اللَّهُ فِى أُمَّةٍ قَبْلِى إِلاَّ كَانَ لَهُ مِنْ أُمَّتِهِ حَوَارِيُّونَ وَأَصْحَابٌ يَأْخُذُونَ بِسُنَّتِهِ وَيَقْتَدُونَ بِأَمْرِهِ 

“Allah'ın benden önce bir topluma gönderdiği her peygamberin, ümmeti içinde havârileri ve sünnetine tâbi olup emirlerine uyan dostları vardır”⁹

Nitekim Kur'an'da da bahsedildiği üzere Hz. İsa'nın havârileri vardı. O, İsrâiloğulları'nı Allah'ın dinine davet ettiğinde onların inkâra meylettiğini anlayınca kimin yanında yer alacağını sormuş, havâriler de, “Allah yolunun yardımcıları olacaklarını” ifade etmişler²¹ ve onu terk etmemişlerdi.

Allah Resûlü, “çok özel arkadaş ve yardımcı” anlamını taşıyan “havâri” terimini, ashâbı içerisinde zor zamanda büyük fedakârlıklara katlanan bazı dostları için kullanmıştı.²² Nitekim Medine'de Müslümanların ölümle burun buruna geldikleri Hendek Muharebesi sırasında, Kurayza Yahudileri'nin düşmanla birlik olup ihanet etmeleri üzerine daha da kritikleşmiş olan o zorlu şartlarda, düşmanların durumunu öğrenip haber getirecek birine ihtiyaç doğmuştu.²³ 

Resûl-i Ekrem (sav), ashâbı içerisinde bu zorlu görevi üstlenecek birini arıyordu. İki defa, “Bana düşman hakkında kim bilgi getirir?” diye sorduğu hâlde, Zübeyr b. Avvâm'dan başka hiç kimse ortaya çıkmadı. Her defasında öne çıkarak bu göreve talip olan Zübeyr b. Avvâm oldu. Allah Resûlü onun bu gözü pek, kahramanca tavrı üzerine, 

إِنَّ لِكُلِّ نَبِىٍّ حَوَارِيًّا ، وَحَوَارِىَّ الزُّبَيْرُ

“Her peygamberin bir havârisi vardır. Benim havârim de Zübeyr'dir.”¹⁰ buyurdu.

Resûl-i Ekrem'in dostları ve arkadaşları içerisinde “sâhibü's-sır” (sır sahibi, sırdaş) diye bilinen kimseler de vardı. Medine'de doğup büyümüş, Peygamber Efendimiz tarafından Ammâr b. Yâsir'le kardeş ilân edilmiş Huzeyfe b. Yemân bunlardan birisiydi.²⁵ Sahâbîler gizemli gibi gördükleri bazı haberleri, sadece Huzeyfe'den duydukları için ona, “Peygamber'in sırdaşı” derlerdi.²⁶ Huzeyfe (ra), bu vasfı taşıma sebebine ilişkin şöyle bir açıklama yapmıştı:

وَاللَّهِ إِنِّى لأَعْلَمُ النَّاسِ بِكُلِّ فِتْنَةٍ هِىَ كَائِنَةٌ فِيمَا بَيْنِى وَبَيْنَ السَّاعَةِ وَمَا بِى إِلاَّ أَنْ يَكُونَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم أَسَرَّ إِلَىَّ فِى ذَلِكَ شَيْئًا لَمْ يُحَدِّثْهُ غَيْرِى وَلَكِنْ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ وَهُوَ يُحَدِّثُ مَجْلِسًا أَنَا فِيهِ عَنِ الْفِتَنِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم وَهُوَ يَعُدُّ الْفِتَنَ … فَذَهَبَ أُولَئِكَ الرَّهْطُ كُلُّهُمْ غَيْرِى .

“Vallahi, yaşadığım şu andan itibaren kıyamete kadar olacak her çeşit fitneyi insanlar içerisinde en iyi bilen benim. Bu, Resûlullah'ın benden başka kimseye söylemeyip sadece bana sır olarak vermesinden kaynaklanan bir şey değildir. Aksine Resûlullah benim de bulunduğum bir mecliste fitneler hakkında konuşuyordu. Fitneleri saymaya başladı... Bugün orada bulunanlar arasında benden başka hayatta kalan yoktur.”¹¹

Allah Resûlü, bilinmesi gereken hususlarda genele hitap eder ve herkesi bilgilendirirdi. Bununla birlikte gerek aile içi özel durumları, gerekse maslahat gereği bazılarının bilmesinde fayda gördüğü hususları da uygun gördüklerine bildirirdi.²⁸

Allah Resûlü her zaman ashâbının arasındaydı. Beşer üstü âlemle ilişki içerisinde olmasına rağmen tevazuunu ve tabiîliğini hiçbir zaman kaybetmemişti. Etrafındaki insanlarla ve arkadaşlarıyla ilişkisinde hep onlardan birisi gibi davranırdı. Bu doğallığının garip karşılandığı zamanlar da oluyordu.

Bir Kurban Bayramı günü, bayram namazı kılındıktan sonra, halk yemek için bir araya toplanmıştı. Topluluğun sayısı artınca Resûlullah da diz çöküp sofraya oturdu. Orada bulunan bir bedevî Hz. Peygamber'e, “مَا هَذِهِ الْجِلْسَةُ” “Bu nasıl oturuş?” diye sorunca Hz. Peygamber, 

إِنَّ اللَّهَ جَعَلَنِى عَبْدًا كَرِيمًا وَلَمْ يَجْعَلْنِى جَبَّارًا عَنِيدًا 

“Şüphesiz ki Allah beni mütevazı bir kul eyledi. Zalim ve inatçı bir kimse eylemedi.”¹² buyurdu.

Zira o (sav), kendisini onlardan farklı birisi olarak göstermek istemiyor, bir kul olduğunu her fırsatta dile getiriyordu.³⁰ 

Veda Haccı esnasında ashâbını bırakıp Mekke'de, Kâbe'nin hemen yanındaki, yakınlarına ait evlerden birinde kalmayı kabul etmemişti. Bu teklifi, amcası Ebû Tâlib'in kızı olan Ümmü Hânî yapmıştı. Allah Resûlü (sav) sıkıntılı da olsa Ebtah'ta ashâbı ile birlikte açık arazide kalmayı tercih etti.³¹

Müslümanların önderi ve devlet başkanı olan Sevgili Peygamberimiz, ashâbı ile ilişkisinde bu konumunu ön plana çıkarmazdı. Huzuruna gelip kendisiyle konuşurken titreyen bir kişiyi, 

هَوِّنْ عَلَيْكَ فَإِنِّى لَسْتُ بِمَلِكٍ إِنَّمَا أَنَا ابْنُ امْرَأَةٍ تَأْكُلُ الْقَدِيدَ 

“Korkma! Ben bir kral değilim. Ben sadece, kurutulmuş et yiyen bir kadının oğluyum!”¹³ sözleriyle rahatlatmıştı.

Gerçekten de Resûlullah ikili ilişkilerde ashâbı ile aynı düzeye inerek tevazu gösterir ve bu şekilde iletişim kurardı. Bir meclise girdiğinde kendisini tazim için ayağa kalkmak isteyenlere engel olurdu.³³ Herkes gibi yerde oturur, sofrası yere kurulur, kaba kumaştan elbiseler giyer, eşeğe biner ve bindiği hayvanın terkisine başkalarını alırdı.³⁴

Resûl-i Ekrem (sav) arkadaşları için daima fedakârlık yapardı. Onlarla birlikte olduğu ortamlarda en küçüğünden en büyüğüne kadar herkese ayrı bir değer verir, onları kıymetli addederdi. Yeri geldiğinde onlara kendi elleriyle su ikram ettiği bile olmuştu.

Şöyle ki bir sefer sırasında akşam olmuş, topluluk susuzluktan bitkin düşmüştü. Geceyi geçirmişlerdi ama sabah olunca herkes susuzluktan sızlanmaya başladı. Hz. Ebû Bekir ve Hz. Ömer de oradaydı. Onlar topluluğu sakinleştirmek için,

أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لَمْ يَكُنْ لِيَسْبِقَكُمْ إِلَى الْمَاءِ وَيُخَلِّفَكُمْ 

“Ey insanlar! Allah Resûlü (sav) suyu önce kendisi içip sizi sonraya bırakacak değildir!” dediler.

Güneş yükseldikçe susuzluk daha da artıyordu. Ashâbdan Ebû Katâde'nin yanında bir kırba su vardı. Resûlullah (sav) ondan su kırbasını istedi ve dağıtmaya başladı. Bir yandan dağıtıyor, diğer taraftan da suyun herkese yeteceğini telkin ediyordu. O gün üç yüz kişi o kaptan su içti. İçmeyen bir Allah Resûlü, bir de Ebû Katâde kaldı. Peygamber (sav), “Ebû Katâde! Sen de iç!” buyurdu. Sonra Resûlullah (sav), 

إِنَّ سَاقِيَ الْقَوْمِ آخِرُهُ

“Cemaate su ikram eden, en sona kalır.”¹⁴ diye ekledi.

Allah Resûlü'nün arkadaşlarına ve can yoldaşlarına gösterdiği bu tevazu ve yakınlık elbette ki karşılıksız kalmıyordu. Ashâb da her fırsatta Allah Resûlü'ne olan sevgi ve bağlılıklarını ifade etmekteydiler. Onlara göre kendilerine Allah Resûlü'nden daha sevimli gelen kimse yoktu.³⁶ Meselâ, bir gün genç-ihtiyar her kesimden insanın bulunduğu bir mecliste Allah Resûlü'ne içecek ikram edilmişti.

Önce kendisi içti, sonra sağında bulunan ve henüz çocuk yaşta olan kuzeni Abdullah b. Abbâs'a,³⁷

 يَا غُلاَمُ أَتَأْذَنُ لِى أَنْ أُعْطِىَ الأَشْيَاخَ

“Delikanlı! Bunu yaşlılara vermeme müsaade eder misin?” diye sordu. O da,

مَا كُنْتُ لأُوثِرَ بِنَصِيبِى مِنْكَ أَحَدًا يَا رَسُولَ اللَّهِ 

“Senden gelen hakkımı hiç kimseyle paylaşamam yâ Resûlallah!” diye karşılık verdi.¹⁵

Allah Resûlü, kölesi Zeyd b. Hârise'yi azat ettiğinde de aynı bağlılığı görmüştü. Kardeşi Cebele b. Hârise, artık hür olan Zeyd b. Hârise'yi götürmeye gelmiş ancak Zeyd, kardeşinin yanında şöyle demişti: “Ey Allah'ın Elçisi! Sana hiç kimseyi tercih etmem!”³⁹ Bu tablo, yârenlerinin onun eşsiz dostluğu ve arkadaşlığı karşısındaki civanmertlik ve vefakârlıklarını göstermektedir.

En sıkıntılı zamanlarda Resûl-i Ekrem'in yanı başından ayrılmayan ashâbı, ona olan güvenlerini hiçbir zaman yitirmemişlerdi. Kur'an'ın da işaretiyle kader arkadaşları Hz. Peygamber'i kendi canlarından daha kıymetli bilmişler, onu kendilerine tercih etmişlerdi.⁴⁰ 

Allah Resûlü de onlara güveniyordu. Zira hakiki arkadaşlık karşılıklı güven ve özveri isterdi. Mekke'nin fethi günü Resûlullah, yeni Müslüman olan Kureyş liderlerine gönüllerini İslâm'a ısındırmak için bol miktarda ganimet vermişti. Ensardan bazı kimseler Kureyş müşriklerine verilen ganimetin hikmetini anlayamamışlar ve bu durumu sorgulamaya başlamışlardı.

Bu durum Peygamber Efendimize ulaşınca, ensarı davet edip onlara durumu izah etmiş ve kendisinin onlara ne kadar güven duyduğunu şu sözlerle ifade etmişti: 

لَوْلاَ الْهِجْرَةُ لَكُنْتُ امْرَأً مِنَ الأَنْصَارِ ، وَلَوْ سَلَكَ النَّاسُ وَادِيًا وَشِعْبًا لَسَلَكْتُ وَادِىَ الأَنْصَارِ وَشِعْبَهَا 

“Eğer hicret olmasaydı elbette ben ensardan bir kimse olurdum. Eğer insanlar bir vadi veya dağ yolunu tutsalar muhakkak ben ensarın vadisini yahut dağ yolunu tutardım.”¹⁶

Allah Resûlü, ashâbın bazen küçük çaplı da olsa kendi aralarında yaşadıkları ihtilâflarına şahit olur ve büyük bir âlicenaplık göstererek tartışmanın büyümesini önlerdi.

Nitekim onun en yakınında yer alan arkadaşlarından Hz. Ali, Ca'fer ve Zeyd'den (ra) her biri, kaza umresi sonrasında Mekke'den Medine'ye getirilen Hz. Hamza'nın kızı Ümâme'nin himayesine kendisini ehil görmekteydi. Neticede onun kimin himayesinde kalması gerektiği konusunda tartışmışlar ve davayı Resûl-i Ekrem'e taşımışlardı. Allah Resûlü onları tek tek dinledikten sonra sırasıyla Zeyd'e, 

أَنْتَ مَوْلَايَ وَمَوْلَاهَا 

“Sen benim dostumsun. Bu kızın da dostusun.”, Ali'ye, 

أَنْتَ أَخِي وَصَاحِبِ

“Sen benim kardeşim ve dostumsun.”, 

Ca'fer'e ise

أَشْبَهْتَ خَلْقِي وَخُلُقِ

“Sen de hem bedenen hem de ahlâken bana benziyorsun.” demiş ve her birine ayrı ayrı iltifat ederek gönüllerini almıştı.¹⁷ Sonuçta Ümâme'yi, 

اَلْخَالَةُ بِمَنْزِلَةِ الأُمِّ 

“Teyze, anne konumundadır.”¹⁸ diyerek Ca'fer'in eşi olan teyzesi Esmâ bnt. Umeys'e vermişti.

Bir keresinde de cennetle müjdelenen ve İslâm'ı ilk kabul eden sahâbîlerden biri olan Abdurrahman b. Avf ile Hâlid b. Velîd arasında böyle bir olay geçmişti. Çıktıkları bir gazvede iki sahâbî arasında anlaşmazlık olmuş, hatta Hâlid b. Velîd tartışmada biraz ileri gitmişti. Allah Resûlü bu konudan haberdar olduğunda, 

لاَ تَسُبُّوا أَحَدًا مِنْ أَصْحَابِى فَإِنَّ أَحَدَكُمْ لَوْ أَنْفَقَ مِثْلَ أُحُدٍ ذَهَبًا مَا أَدْرَكَ مُدَّ أَحَدِهِمْ وَلاَ نَصِيفَهُ 

“Ashâbıma hakaret etmeyin! Bu canı bu tende tutan Allah'a yemin ederim ki eğer biriniz, Uhud (dağı) kadar altını Allah yolunda harcasa bu onlardan birinin bir ölçek ya da yarım ölçek sadakasına erişemez.”¹⁹ buyurdu.

Bu sözleriyle Hz. Peygamber (sav), dostlarını ne kadar çok düşündüğünü ve onları incitecek bir şeye hiçbir şekilde izin vermeyeceğini gösteriyordu. “Dostlarıma hakaret etmeyin.” derken bir anlamda ashâbı ile kendisini bir tutuyor ve onlara karşı olumsuz bir davranışı kendisine yapılmış sayıyor, onları koruyup kollamak için elinden geleni yapıyordu.

Allah Resûlü (sav), ashâbının ve dostlarının başına gelen bir sıkıntıya kendi başına gelmiş gibi üzülür ve onların bu sıkıntılarını paylaşırdı. Kur'ân-ı Kerîm, onun bu hâlini şöyle tasvir eder: 

لَقَدْ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مِنْ اَنْفُسِكُمْ عَزِيزٌ عَلَيْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِيصٌ عَلَيْكُمْ بِالْمُؤْمِنِينَ رَؤُوفٌ رَحِيمٌ 

“Andolsun, size kendi içinizden öyle bir peygamber gelmiştir ki sizin sıkıntıya düşmeniz ona çok ağır gelir. O, size çok düşkün, müminlere karşı da çok şefkatli ve merhametlidir.”²⁰

Peygamber Efendimiz, dostlarını bir baba şefkatiyle kucaklar, onları hem dünya hem de âhiret yaşantıları için ihtiyaç duydukları konularda en ince detaya kadar bilgilendirirdi.⁴⁶ Hastalandıklarında ziyaretlerine gitmeyi ihmal etmez,⁴⁷ kimi zaman hasta yatağında yatan bir dostu için gözyaşlarını tutamadığı olurdu.⁴⁸ Onlar için ulaşılması güç diğerkâmlık ve fedakârlıklarda bulunurdu.⁴⁹ 

Her ortamda onları son derece zarif ve anlayışlı bir üslûpla eğitir,⁵⁰ namazlarını nasıl kılmaları gerektiğiyle yakından ilgilenir ve doğrusunu gösterir,⁵¹ en mahrem konuları bile onlarla paylaşmaktan çekinmezdi.⁵² Kendisine danışıp istişare edene yol gösterir,⁵³meclisinde bulunanlarla yakından ilgilenip onlara iltifat eder,⁵⁴ hediyeler sunarak gönüllerini alır,⁵⁵samimi bir sohbet ortamı oluşturarak seviyeli şakalar yapardı.⁵⁶

Resûlullah (sav), yaşadığı sıkıntı verici olaylar karşısında da kendisine yakın gördüğü dostları ve arkadaşlarıyla görüşür, onlarla dertleşirdi. Nitekim bir sefer esnasında Hz. Âişe'nin iftiraya uğradığı meşhur İfk Hadisesi'nde, vahyin gecikmesi üzerine çok sıkıntılı anlar yaşamış ve bir çıkış yolu bulabilmek için konuyu ashâbı içerisinde en yakın dostları olan Hz. Ali ve Hz. Üsâme'yle müzakere etmişti.⁵⁷ Böylece hem kendi sıkıntısını paylaşmış hem de ashâbına değer verdiğini göstermişti.

إِنَّ أَبَرَّ الْبِرِّ صِلَةُ الْوَلَدِ أَهْلَ وُدِّ أَبِيهِ 

“İyiliklerin en hayırlısı, evlâdın baba dostlarını ziyaret etmesidir.”²¹ buyuran Allah Resûlü (sav), kendi dostlarına değer verdiği gibi sevdiklerinin dostlarına da yakınlık gösterirdi. “Bana onun sevgisi bahşedildi.” dediği ilk eşi Hz. Hatice vefat ettikten sonra bile Resûlullah, eşinin dostlarını unutmamıştı.

Resûlullah (sav) herhangi bir sebeple hayvan kestiğinde bunun etinden Hz. Hatice'nin dostlarına gönderilmesini isterdi.⁵⁹ Hz. Hatice'ye olan bu bağlılığından ötürü Hz. Âişe tarafından kıskanıldığını bildiğimiz Sevgili Peygamberimiz, kimi zaman bizzat Hz. Hatice'nin dostlarını bir bir bulur ve onlara ikramda bulunurdu.⁶⁰

Resûl-i Ekrem (sav) dost seçimi konusunda ashâbına, 

اَلرَّجُلُ عَلَى دِينِ خَلِيلِهِ فَلْيَنْظُرْ أَحَدُكُمْ مَنْ يُخَالِلُ 

“Kişi arkadaşının dini üzeredir. Öyleyse her biriniz kiminle arkadaşlık ettiğine dikkat etsin.”²² tavsiyesinde bulunmuştu.

Onun (sav) dostları da kendisi gibi güzel ahlâklı, sadık ve vefakâr insanlardı. Ancak Yaratıcısı'na karşı sorumluluklarını yerine getiren bir dost, insanın dünya ve âhiret mutluluğuna katkıda bulunabilirdi. Bu nedenle Allah Resûlü, 

أَلَا إِنَّمَا أَوْلِيَائِي مِنْكُمْ اَلْمُتَّقُونَ 

“Bilesiniz ki! İçinizden benim dostum olanlar, takva sahibi kimselerdir.”²³ buyurmuştu.

Bugün olabildiğince yalnızlaşan insan, başı sıkıştığında, hastalandığında ya da tek başına kaldığında hiçbir menfaat beklemeden ona elini uzatacak ve sıkıntılarını paylaşacak dostluklara muhtaçtır. Hem dünyada sıkıntılarını ve mutluluklarını paylaşacak hem de âhirette onu selâmete çıkaracak gerçek dostluklara. Hiçbir menfaat gözetmeden karşılıksız sevmek, dost bildiğine sadakatle bağlanmak, vefa ile onu her zaman gözetip kollamak günümüzde neredeyse kaybetmek üzere olduğumuz değerler arasındadır.

Bu değerleri yeni nesillere aktarmayı ve sırf Allah için sevmeyi, Allah için dostluklar kurmayı onlara öğretmek Resûlullah'ın dostluklarını tanımakla mümkündür. Menfaatler sona erdiğinde dostluklar ve arkadaşlıklar son bulabilir. Allah için sevmek ise karşılığını sadece Allah'tan bekleyerek sevmek, dostuna tutunmak, onu kendisi gibi bilmektir. Hiçbir menfaat böyle bir dostluğu sonlandıramaz. Allah Resûlü'nün, kendisini “Anam babam sana feda olsun!” diyecek kadar içten seven ashâbı ile kurduğu ve hiçbir kişisel çıkar karşısında bozulmayan dostluklar, müminler için gerçek dostluğun en güzel örnekleridir.