BİR İNSAN OLARAK Hz. PEYGAMBER

Resûlullah'ın (sav) vefatı, ashâbını derin bir hüzne boğmuştu. Bir de münafıkların küstahça tavırları, Hz. Ömer gibi metanetli birini bile şirazeden çıkartmış, son derece asabileştirmişti. Canından çok sevdiği Peygamber’inin, aralarından erken ayrılışına şaşıran ve çaresizlik içerisinde kalan Ömer, mescidin bir tarafında ayağa kalkarak,

وَاللَّهِ مَا مَاتَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم وَلاَ يَمُوتُ حَتَّى يَقْطَعَ أَيْدِىَ أُنَاسٍ مِنَ الْمُنَافِقِينَ كَثِيرٍ وَأَرْجُلَهُمْ . 

“Vallahi, Resûlullah ölmedi! Etrafımızdaki birçok münafığın ellerini ve ayaklarını (nifaktan) uzaklaştırıncaya kadar da ölmeyecektir!” diye haykırıyordu.¹

Aslında bu ve benzer sözler, Hz. Ömer'in, çok sevdiği Peygamber’inin beklenmedik ayrılışı karşısında şok hâliyle sarf ettiği ifadelerinden başka bir şey değildi. Bu arada acı haberi alan Hz. Ebû Bekir, Sunh mahallesindeki evinden mescide geldi. Doğruca Allah Resûlü'nün hanesine vardı, yüzündeki örtüyü kaldırdı ve onun gözlerinin arasını öptü.

Ömer başta olmak üzere hüzünden ne yapacaklarını şaşırmış olan sahâbeyi sakinleştirmeye çalışan Hz. Ebû Bekir,

بِأَبِى أَنْتَ وَأُمِّى طِبْتَ حَيًّا وَمَيِّتًا ، وَالَّذِى نَفْسِى بِيَدِهِ لاَ يُذِيقُكَ اللَّهُ الْمَوْتَتَيْنِ أَبَدًا 

“Anam babam sana feda olsun. Sen, diri olarak da ölü olarak da tertemizsin. Bu canı bu tende tutan Allah'a yemin ederim ki Allah sana asla iki ölüm tattırmayacaktır!” dedi.

Sonra odadan dışarıya çıktı ve “Ey (Resûlullah'ın ölmediğine) yemin eden adam! Sakin ol!” diyerek Hz. Ömer'i uyardı. Sonra gayet metin bir şekilde onlara hitap etmeye başladı. Hz. Ebû Bekir konuşmaya başlayınca, Hz. Ömer susup oturdu.²

Allah'a hamd ve senâ ettikten sonra şöyle devam etti Hz. Ebû Bekir:

أَلاَ مَنْ كَانَ يَعْبُدُ مُحَمَّدًا صلى الله عليه وسلم فَإِنَّ مُحَمَّدًا قَدْ مَاتَ ، وَمَنْ كَانَ يَعْبُدُ اللَّهَ فَإِنَّ اللَّهَ حَىٌّ لاَ يَمُوتُ .

“Dikkat edin! Kim Muhammed'e kulluk ediyorsa bilsin ki Muhammed ölmüştür. Kim Allah'a kulluk ediyorsa bilsin ki Allah diridir, asla ölmez. Yüce Allah, Peygamberi'ne, 

إِنَّكَ مَيِّتٌ وَإِنَّهُمْ مَيِّتُونَ

'Muhakkak sen de öleceksin, onlar da elbet ölecekler.'³ buyurdu. Yine Allah şöyle buyurdu: 

وَمَا مُحَمَّدٌ إِلاَّ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَفَإِنْ مَاتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلَى أَعْقَابِكُمْ وَمَنْ يَنْقَلِبْ عَلَى عَقِبَيْهِ فَلَنْ يَضُرَّ اللَّهَ شَيْئًا وَسَيَجْزِى اللَّهُ الشَّاكِرِينَ

'Muhammed, ancak bir peygamberdir. O'ndan önce de peygamberler gelip geçmiştir. Şimdi o ölür ya da öldürülürse, gerisin geriye (eski dininize) mi döneceksiniz? Kim geri dönerse, Allah'a hiçbir şekilde zarar vermiş olmayacaktır. Allah, şükredenleri mükâfatlandıracaktır.' ”⁴

Hz. Ebû Bekir'in bu sözlerinden sonra insanlar hıçkırarak ağlamağa başladılar.⁵

Ashâb öyle şaşkınlık içindeydi ki Hz. Ebû Bekir bu âyeti okuyana kadar, sanki Allah'ın böyle bir âyet indirdiğini bilmiyor gibiydiler ve âdeta bunu Hz. Ebû Bekir'den yeni öğreniyorlardı. Artık herkes bu âyeti okumaya başlamıştı. Allah Resûlü'nün ölümünü o âna kadar kabullenemeyen Hz. Ömer, Hz. Ebû Bekir'in okuduğu âyetleri dinleyince gerçekle yüz yüze gelmiş, dehşete düşmüş ve dizleri dermansız kalmıştı. Bu acı gerçeğin ağırlığı karşısında bulunduğu yere çöküvermişti.⁶

Hz. Ömer ile birlikte sahâbenin yüzleştiği bu en büyük acı, bilinen bir hakikati çok çarpıcı biçimde yeniden hatırlatmıştı. Peygamber Efendimiz de bir insandı. Allah'tan vahiy alıyordu ama neticede o bir beşerdi.⁷ Doğan her fâni gibi o da vefat etti. Bâkî kalansa Allah ve dini idi. Hz. Ebû Bekir'in okuduğu âyetle hatırlattığı da buydu insanlara. Sahâbîler, çok iyi bildikleri bu hakikati duygu yoğunluğundan dolayı sanki ilk defa duymuş gibiydiler. Oysa Hz. Peygamber'in (sav) doğumuna tanık olanlar da vardı içlerinde,⁸ çocukluk arkadaşı olanlar da. Onlarla birlikte bir ömür geçirmiş,⁹ Allah'ın takdir ettiği eceli geldiğinde de aralarından ayrılmıştı.

Allah'ın Son Elçisi'nin hayatı ve ölümü, Peygamber'in sade bir insandan farklı olması gerektiğini düşünen müşrik algısına bir reddiye idi aslında. Hz. Peygamber'e, 

وَقَالُوا لَنْ نُؤْمِنَ لَكَ حَتّٰى تَفْجُرَ لَنَا مِنَ الْاَرْضِ يَنْبُوعًا ﴿90﴾ اَوْ تَكُونَ لَكَ جَنَّةٌ مِنْ نَخِيلٍ وَعِنَبٍ فَتُفَجِّرَ الْاَنْهَارَ خِلَالَهَا تَفْجِيرًا ﴿91﴾ اَوْ تُسْقِطَ السَّمَٓاءَ كَمَا زَعَمْتَ عَلَيْنَا كِسَفًا اَوْ تَأْتِيَ بِاللّٰهِ وَالْمَلٰٓئِكَةِ قَبِيلًا ﴿92﴾ اَوْ يَكُونَ لَكَ بَيْتٌ مِنْ زُخْرُفٍ اَوْ تَرْقٰى فِي السَّمَٓاءِ وَلَنْ نُؤْمِنَ لِرُقِيِّكَ حَتّٰى تُنَزِّلَ عَلَيْنَا كِتَابًا نَقْرَؤُهُ

“Yerden bize bir pınar fışkırtmadıkça, yahut senin hurmalardan, üzümlerden oluşan bir bahçen olup, aralarından şarıl şarıl ırmaklar akıtmadıkça, yahut iddia ettiğin gibi gökyüzünü üzerimize parça parça düşürmedikçe, yahut Allah'ı ve melekleri karşımıza getirmedikçe, yahut altından bir evin olmadıkça, ya da göğe çıkmadıkça sana asla inanmayacağız. Bize gökten okuyacağımız bir kitap indirmedikçe göğe çıktığına da inanacak değiliz.” diyen bu insanlara, Yüce Allah, 

قُلْ سُبْحَانَ رَبِّي هَلْ كُنْتُ اِلَّا بَشَرًا رَسُولًا ﴿93﴾

“Rabbimi tenzih ederim. Ben, sadece insan bir elçiyim.”⁶ diye cevap vermesini emretmişti.

Müşriklerin, 

لَوْلَٓا اُنْزِلَ عَلَيْهِ كَنْزٌ اَوْ جَٓاءَ مَعَهُ مَلَكٌ

“Ona (gökten) bir hazine indirilseydi veya onunla beraber bir melek gelseydi ya!” demelerinden ötürü ruhu daralarak, kendisine vahyolunan âyetlerin bir kısmını insanlara aktarmaktan vazgeçecek olduğunda, ona sadece bir uyarıcı olarak gönderildiği hatırlatılmıştı.⁷

Geçmiş peygamberleri sadece mucizeleri ile hatırlayan câhiliye toplumu, kendi içlerinden çıkan, kendileri gibi yaşayan ve insanî ihtiyaçları olan bu peygamberi inkâra yönelmişler, 

مَا لِ‌هٰذَا الرَّسُولِ يَأْكُلُ الطَّعَامَ وَيَمْشِي فِي الْاَسْوَاقِ

“Bu ne biçim peygamber! (Bizim gibi) Yemek yiyor, çarşılarda dolaşıyor!”⁸ demişlerdi. Onların bu yanlış peygamber tasavvuru Kur'an'da, 

وَمَٓا اَرْسَلْنَا قَبْلَكَ مِنَ الْمُرْسَلِينَ اِلَّٓا اِنَّهُمْ لَيَأْكُلُونَ الطَّعَامَ وَيَمْشُونَ فِي الْاَسْوَاقِ

“(Resûlüm!) Senden önce gönderdiğimiz bütün peygamberler de hiç şüphesiz yemek yerler, çarşılarda dolaşırlardı.”⁹ şeklinde düzeltiliyor ve ilâhî uyarının bir insan aracılığıyla olmasının murad edildiği bildiriliyordu.

Peygamber'in, “beşer üstü” yahut “melek” gibi bir varlık olması gerektiğini düşünen inkârcılar Allah Resûlü'nün gelişine, “اَبَعَثَ اللّٰهُ بَشَرًا رَسُولًا ” “Allah, elçi olarak bir insan mı göndermiş?!”¹⁰ diye tepki gösterirken, inkâr gerekçelerini, Allah Resûlü'nün 'beşer' yani 'insan' oluşuna dayandırmaktaydı.

Kur'an ise bunu reddetmemiş, aksine ısrarla onun “insan” olduğunu vurgulamıştı. Kur'an'ın reddettiği şey, tam da insanlardan farklı hatta insanüstü bir peygamber beklentisiydi. Yüce Allah onlara cevaben, 

قُلْ لَوْ كَانَ فِي الْاَرْضِ مَلٰٓئِكَةٌ يَمْشُونَ مُطْمَئِنِّينَ لَنَزَّلْنَا عَلَيْهِمْ مِنَ السَّمَٓاءِ مَلَكًا رَسُولًا

“De ki: Yeryüzünde yerleşip dolaşanlar melek olsalardı, biz de onlara gökten peygamber olarak bir melek gönderirdik!”¹¹ buyurmuştu.

Câhiliyeye ait peygamber anlayışını ortadan kaldırıp onun yerine gerçek peygamber anlayışı yerleştirmek isteyen Allah Resûlü de bu hususta oldukça titiz davranmaktaydı. Enes b. Mâlik'in anlattığına göre, bir gün bir adam gelmiş ve Peygamberimize,

يَا مُحَمَّدُ يَا سَيِّدَنَا وَابْنَ سَيِّدِنَا وَخَيْرَنَا وَابْنَ خَيْرِنَا 

“Ey Muhammed! Ey Efendimiz, efendimizin oğlu, bizim en hayırlımız ve en hayırlımızın oğlu!” şeklinde iltifatkâr ifadelerle hitap etmişti. Bunun üzerine Allah Resûlü, 

أَيُّهَا النَّاسُ عَلَيْكُمْ بِتَقْوَاكُمْ وَلَا يَسْتَهْوِيَنَّكُمْ الشَّيْطَانُ أَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَبْدُ اللَّهِ وَرَسُولُهُ وَاللَّهِ مَا أُحِبُّ أَنْ تَرْفَعُونِي فَوْقَ مَنْزِلَتِي الَّتِي أَنْزَلَنِي اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ

“Ey insanlar! Aman takvanıza sahip çıkın! Sakın şeytan sizi aldatmasın! Ben, Muhammed b. Abdullah'ım. Allah'ın kulu ve resûlüyüm. Vallahi ben, sizin beni, Yüce Allah'ın bana verdiği makamın üstüne çıkarmanızı istemem!”¹² uyarısında bulunmuştu.

Hz. Peygamber bu yanlış tasavvurun kaynağına da dikkat çekiyordu: 

لاَ تُطْرُونِى كَمَا أَطْرَتِ النَّصَارَى ابْنَ مَرْيَمَ ، فَإِنَّمَا أَنَا عَبْدُهُ ، فَقُولُوا عَبْدُ اللَّهِ وَرَسُولُهُ 

'Hıristiyanların Meryem oğlunu (İsa'yı) övmekte aşırı gittikleri gibi siz de beni övmede aşırılık göstermeyin. Şüphesiz ki ben Allah'ın kuluyum. Onun için bana 'Allah'ın kulu ve resûlü' deyin.”¹³

Peygamberimiz (sav) kul olma vasfının öncelikli olduğuna her fırsatta işaret ediyordu. Bir gün kelime-i şehâdet getirmeyi öğrettiği bir şahıs,

وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُهُ وَعَبْدُهُ ، فَقَالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم : قَدْ كُنْتُ عَبْدًا قَبْلَ أَنْ أَكُونَ رَسُولًا قُلْ : وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ 

“Şehâdet ederim ki Muhammed Allah'ın resûlü ve kuludur.” dediğinde, “Ben resûl olmadan önce kul idim.” buyurarak derhâl müdahale etmiş ve “Allah'ın kulu ve resûlüdür.”¹⁴ şeklinde cümleyi düzelttirmişti.

Abd (kul) oluşuna dikkat çekilmesi, peygamberleri yüceltenlere, ilâhlaştıranlara resûl oluşunun vurgulanması da peygamberleri döven, kovan ve öldürenlere bir reddiye idi. Askerlere su taşıma, yaralı ve şehit olmuş askerlerin Medine'ye intikali gibi işlerde hizmet vermek amacıyla Resûlullah ile birlikte gazveye katılmış genç bir hanım sahâbî olan¹⁹ Rubeyyi' bnt. Muavviz'in düğün törenine katıldığında tef çalıp şarkı söyleyen kızlarla ilgili Allah Resûlü'nün uyarısı da aynı kaygıya dayanıyordu.

Şarkı söyleyen bu kızlar, Bedir Savaşı'nda şehit olan babalarının güzel vasıflarını anıyorlardı. Derken içlerinden birisi,

وَفِينَا نَبِىٌّ يَعْلَمُ مَا فِى غَدٍ 

“İçimizde bir peygamber var! O, yarın ne olacağını bilir!” şeklinde bir cümle ile Allah'ın Resûlü'nü övmek istedi. Bunun üzerine Peygamber (sav), 

لاَ تَقُولِى هَكَذَا ، وَقُولِى مَا كُنْتِ تَقُولِينَ 

“Böyle söyleme! Az önce söylemekte olduğun sözleri söyle!”¹⁵ diyerek uyardı ve 

مَا يَعْلَمُ مَا فِى غَدٍ إِلاَّ اللَّهُ

“Yarın ne olacağını ancak Allah bilir.”¹⁶ diye de ekledi.

Bütün bu ikaz ve hatırlatmalar yanlış bir peygamber tasavvurunun önüne geçmek için yapılıyordu. İnsanların insanüstü varlık anlayışına ne kadar meyilli oldukları geçmiş peygamberler ile ilgili düşüncelerinde kendini göstermişti.

İsmi Rifâa b. Yesribî, Yesribî b. Avf gibi çeşitli şekillerde kaydedilmiş,²² künyesi Ebû Rimse olan sahâbînin Hz. Peygamber ile ilk karşılaşması, bu yerleşik algının tesirinin hangi boyutlara ulaştığını açıkça ortaya koymaktaydı:

فَلَمَّا رَأَيْتُهُ قَالَ أَبِي هَلْ تَدْرِي مَنْ هَذَا قُلْتُ لَا قَالَ هَذَا مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ فَاقْشَعْرَرْتُ حِينَ قَالَ ذَلِكَ وَكُنْتُ أَظُنُّ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ شَيْءٌ لَا يُشْبِهُ النَّاسَ فَإِذَا بَشَرٌ ذُو وَفْرَةٍ وَبِهَا رَدْعُ حِنَّاءٍ وَعَلَيْهِ بُرَدَانِ أَخْضَرَانِ 

“Babamla birlikle Resûlullah'ın (sav) yanına gittik. Onu gördüğümde babam, 'Bu kimdir biliyor musun?' dedi. 'Hayır.' dedim. 'Bu Allah'ın elçisi Muhammed'dir.' dedi. Babamın bu sözü üzerine şaşırıp öylece kalakaldım. Çünkü ben Allah'ın Elçisi'ni insanlara benzemeyen farklı bir şey olarak hayal ederdim. Oysa onun saçları uzun ve kınalıydı, üzerinde de iki yeşil cübbe vardı.”¹⁷

Ebû Rimse'nin zannettiği gibi Allah Resûlü, çevresindeki insanlardan farklı bir görünüşe sahip değildi. Evet, her hâli ile etrafındakiler için en güzel örnekti ve her tavrı diğerlerinden daha nezih ve zarifti. Ancak hiçbir zaman kendisini ashâbından ayrı tutmaz, asla üstünlük taslamazdı. O, bir peygamber ve toplumun lideri olmasına rağmen insanlarla arasında herhangi bir mesafe koymamış, onlara hiçbir zaman yukarıdan bakmamıştı. Bir gün kendisiyle konuşmaya gelen bir adamın heyecandan titremesi üzerine şu cümleleri söylemişti: 

هَوِّنْ عَلَيْكَ فَإِنِّى لَسْتُ بِمَلِكٍ إِنَّمَا أَنَا ابْنُ امْرَأَةٍ تَأْكُلُ الْقَدِيدَ 

“Korkma! Ben bir kral değilim. Ben sadece (güneşte) kurutulmuş et yiyen bir kadının oğluyum.”¹⁸

Ne kıyafeti, ne oturup kalkması ne de hareketleri farklıydı. Halkın toplu merasimlerinde, düğünlerinde, yemeklerinde bulunmayı severdi. O, yemek yerken yere oturur ve 

آكُلُ كَمَا يَأْكُلُ الْعَبْدُ ، وَأَجْلِسُ كَمَا يَجْلِسُ الْعَبْدُ ، فَإِنَّمَا أَنَا عَبْدٌ.

“Ben bir kulun yediği gibi yer ve oturduğu gibi otururum.” derdi.¹⁹

Bir Kurban Bayramı günü bayram namazı kılınmış ve ortaya tirit yemeği getirilmişti. Halk hemen yemeğin başına toplandı. Ancak oturanların sayısı artıp sıkışınca herkesle birlikte sofraya oturmaktan çekinmeyen Resûlullah da diz üstü oturmak zorunda kaldı. Hz. Peygamber'e bu oturuşu yakıştıramamış olmalı ki bir bedevî, “Bu oturuş da neyin nesi?” diyerek şaşkınlığını dile getirdi. Onun bu sözüne karşılık Allah Resûlü, 

إِنَّ اللَّهَ جَعَلَنِى عَبْدًا كَرِيمًا وَلَمْ يَجْعَلْنِى جَبَّارًا عَنِيدًا 

“Şüphesiz ki Allah beni mütevazı bir kul olarak yarattı, zorba ve inatçı biri olarak değil!”²⁰ cevabını verdi.

Arkadaşlarıyla birlikte iken, giyimiyle ya da tavırlarıyla dikkat çekmez, tam anlamıyla onlardan biri olurdu. Meselâ, Allah Resûlü'nün “anlayışlı insan” diye nitelediği, Hz. Ömer'in de bir konuyu kendisinden daha güzel ve veciz anlatanını görmediğini söylediği²⁷ Dımâm b. Sa'lebe, Medine'ye ilk geldiğinde mescitte ashâbıyla beraber oturan Hz. Peygamber'i tanıyamamış ve “أَيُّكُمْ مُحَمَّدٌ” “Hanginiz Muhammed?” diye sormak zorunda kalmıştı.²¹

Daha öncesinde, hicret esnasında da benzer bir olay yaşanmıştı. Rebîulevvel ayının bir pazartesi günü Allah Resûlü ve beraberindekiler sıkıntılı hicret yolculuğunun sonuna gelip Kubâ'ya ulaştıklarında Medineli Müslümanlar tarafından coşkulu bir şekilde karşılanmışlardı. Peygamber Efendimiz istirahat için bir hurmanın gölgesine oturmuş, kendilerini karşılayanlarla Hz. Ebû Bekir ilgilenmişti.

Hatta ensardan Resûlullah'ı karşılamak için Kubâ'ya gelenler onu daha önceden hiç görmemiş oldukları için Hz. Ebû Bekir'i selâmlıyorlardı. Ne zaman ki Hz. Ebû Bekir, Peygamberimizi güneşten korumak maksadıyla kendi elbisesiyle ona gölgelik yapmıştı, işte ancak o zaman halk Resûlullah'ı tanıyabilmişlerdi.²⁹

Hz. Âişe'nin ifadesiyle ashâbdan herhangi bir aile reisi evinde ne yapıyorsa o da aynısını yapardı.³⁰ O, herkes gibi bir insandı. Elbisesini temizler, koyununu sağar ve kendi ihtiyaçlarını kendisi görürdü.³¹ Hz. Peygamber'i çocuklarla şakalaşırken,³² torunlarını gezdirirken,³³ gençlerle dertleşirken, alış veriş yaparken, savaş için hendek kazarken görmek mümkündü.

Sonradan Kûfe'ye yerleşen ve Abdülmelik b. Mervân'ın hilâfeti zamanında vefat eden³⁴ Câbir b. Semüre'ye Resûlullah ile birlikte oturup diğer insanlarla yaptıkları gibi sohbet ve muhabbet edip etmedikleri sorulunca o,

نَعَمْ كَثِيرًا كَانَ لاَ يَقُومُ مِنْ مُصَلاَّهُ الَّذِى يُصَلِّى فِيهِ الصُّبْحَ أَوِ الْغَدَاةَ حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ فَإِذَا طَلَعَتِ الشَّمْسُ قَامَ وَكَانُوا يَتَحَدَّثُونَ فَيَأْخُذُونَ فِى أَمْرِ الْجَاهِلِيَّةِ فَيَضْحَكُونَ وَيَتَبَسَّمُ

“Elbette çok kereler sohbete dalardık. Resûlullah sabah namazından sonra, güneş yükselinceye kadar namaz kıldığı yerden kalkmazdı. O arada sahâbe sohbet edip konuşurlar, câhiliye döneminde yaşadıklarını anarlar ve gülerler, o da tebessüm ederdi.”²² diye anlatmıştı.

Zeyd b. Sâbit ise böyle bir soruya,

وَإِذَا ذَكَرْنَا الدُّنْيَا ذَكَرَهَا مَعَنَا ، وَإِذَا ذَكَرْنَا الطَّعَامَ ذَكَرَهُ مَعَنَا ، 

“Dünyadan bahsedersek bizimle beraber o da bahseder, yemekten söz edersek bizimle beraber o da söz ederdi.” şeklinde cevap vermişti.²³

Hz. Peygamber, insanların arasında onlardan biri olarak yaşantısını sürdürmekteydi. Herkes gibi o da hüzünlenir,³⁷ neşelenir³⁸ ve öfkelenirdi.³⁹ Onun da hayat meşgalesi vardı. Arkadaşlığı, dostluğu vardı. Eşleri, çocukları ve torunları vardı. Eşleriyle ilişkisinde sorun yaşadığı anlar da olmuştu,⁴⁰onlarla huzur ve neşeyi paylaştığı anlar da...⁴¹

İnsanî ihtiyaçları olduğu gibi herhangi bir insanın yaşayabileceği durumlar onun da başına geliyordu. Bir defasında yolculuğun verdiği yorgunlukla uykuya teslim olmuş, sabah namazına kalkamamış ve ancak güneş yükseldikten sonra namazını kaza edebilmişti.⁴² 

Bir defasında da kıldırdığı bir namazın rekât sayısında yanılmış, sahâbîler, namazda bir değişiklik olup olmadığını ona sorduklarında Hz. Peygamber, 

إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ أَذْكُرُ كَمَا تَذْكُرُونَ وَأَنْسَى كَمَا تَنْسَوْنَ 

“Ben de ancak sizin gibi bir insanım. Sizin hatırladığınız gibi hatırlarım ve sizin unuttuğunuz gibi unuturum.”²⁴ buyurdu. Sonra iki (secde ederek) sehiv secdesi yaptı.

Başka bir sefer sabah namazını kılarken Mü'minûn sûresini okumaya başlamıştı. Musa ve Harun peygamberlerin zikredildiği âyete⁴⁴ gelmişti ki kendisini bir öksürük almış, daha fazla okuyamayacağını anlayıp rükûya gitmişti.⁴⁵ Peygamber olmasına rağmen, daima Allah'a şükreden bir kul olma arzusu içindeydi. İbadet aşkıyla uzun süre namaz kılmaktan dolayı ayakları şişip çatlamıştı.⁴⁶ Öte taraftan gelmiş geçmiş bütün günahları affolunduğu hâlde, 

إِنَّهُ لَيُغَانُ عَلَى قَلْبِى وَإِنِّى لأَسْتَغْفِرُ اللَّهَ فِى الْيَوْمِ مِائَةَ مَرَّةٍ 

“Bazen benim kalbimde bir dalgınlık olur ve bu yüzden günde yüz defa Allah'a istiğfar ederim.”²⁵ buyurmuştu.

Günlük hayatta karşılaşılabilecek sıkıntılara o da maruz kalabiliyordu. Meselâ, Hayber'den dönerken eşi Safiyye'yi bineğinin arka tarafına bindirmişti. Talihsizlik bu ya, yolda gelirken bindikleri bu dişi devenin ayağı sürçmüş ve Peygamberimiz ile eşi Safiyye, ikisi birden yere düşmüştü.⁴⁸ 

Yine başka bir gün, Allah Resûlü attan düşmüş ve sağ yanı incinmişti. O, bu yaralanmadan dolayı namazlarını bir süre oturarak kıldırmak zorunda kalmıştı.⁴⁹ 

Diğer insanlar gibi onun da hastalandığı olmuş ve döneminde geçerli olan tedavi yöntemlerini uygulamıştı. Şiddetli baş ağrısı çekmiş ve hacamat yaptırıp kan aldırmıştı.⁵⁰ Hz. Âişe'nin anlattığına göre, Peygamber (sav) hastalandığında kendisine ilaç vermelerini istememesine rağmen onun ağzına ilaç koymuşlardı. Onlar, Resûlullah'ın ilaç istememesini, ilaçtan hoşlanmamasına bağlamışlar ve ilacı içirmeye devam etmişlerdi. Hatta Resûlullah ayılınca kendisine ilaç içirenlerin hepsinin o ilaçtan içmesini isteyerek tatlı bir intikam bile almıştı.⁵¹

Resûl-i Ekrem'in dünya işlerine dair bilgi ve tecrübeleri, içinde yaşadığı toplumunkinden farklı değildi. Ziraatın yapılmadığı ve ticaretin egemen olduğu Mekke'den Medine'nin mümbit topraklarına geldiğinde, halkın tarımla uğraştığını görmüştü. Medine, yemyeşil hurma bahçelerinin bulunduğu bir bölge idi. Bu bahçeler Medinelilerin önemli bir geçim kaynağıydı. Ürünlerini daha kaliteli hâle getirmek için hurma ağaçlarını aşılıyorlardı. Peygamber (sav) onların bu durumunu görünce, “Siz ne yapıyorsunuz?” diye sordu. Onlar da aşılama işinin öteden beri yaptıkları bir uygulama olduğunu söylediler. Hz. Peygamber, “Belki de bunu yapmasanız daha iyi olur.” dedi. Onun bu ifadesi üzerine aşılamayı bıraktılar.  Fakat hurmalar o sene her zamankinden daha az mahsul verdi, hatta yemişlerini döktü. Tavsiyesine uydukları için verimin düştüğünü Resûlullah'a bildirdiklerinde o şöyle buyurdu: 

إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ إِذَا أَمَرْتُكُمْ بِشَىْءٍ مِنْ دِينِكُمْ فَخُذُوا بِهِ وَإِذَا أَمَرْتُكُمْ بِشَىْءٍ مِنْ رَأْىٍ فَإِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ

“Ben ancak bir beşerim. Size dininiz hakkında bir şey emredersem onu hemen alın! Kendi görüşümle bir şey emredersem, takdir edersiniz ki ben de bir insanım.”²⁶

Aslında sahâbe dinî hususların dışında kalan işlerde Resûlullah'ın çoğunlukla kişisel tercihlerde bulunduğunun farkındaydı. Hâlid b. Velîd'in anlattığı şu olay, Resûlullah'ın damak zevkinin, içinde yetiştiği kültüre göre şekillendiğini göstermesinin yanı sıra onun tavırlarının kaynağına ilişkin sahâbe algısına da işaret etmektedir:

Hâlid b. Velîd, Resûlullah (sav) ile birlikte hem teyzesi hem de Peygamberimizin eşi olan Meymûne bnt. Hâris'i ziyarete gitmişlerdi ve kendilerine bir çeşit kertenkele olan keler eti ikram edilmişti. Resûlullah'ın (sav) ne olduğunu bilmeden hiçbir şey yemediğini bilen bir hanım, Meymûne'ye, “Bunun ne yemeği olduğunu Resûlullah'a söylemeyecek misin?” dedi. Bunun üzerine Meymûne o yemeğin keler eti olduğunu söyledi. Durumu öğrenince Peygamberimiz yemeği yemedi.

Bunun üzerine Hâlid Resûlullah'a keler etinin haram olup olmadığını sordu ve ondan, “Hayır, fakat bizim bölgede olmadığı için ben ondan hoşlanmıyorum.” cevabını aldı. Sonrasını Hâlid şöyle anlatıyordu: “Bunun üzerine ben yemeği kendime çektim ve yedim. Bu sırada Resûlullah (sav) de beni izliyordu.”⁵³

Peygamberimizin, henüz çocukken el-Âs olan eski ismini Abdullah'a çevirdiği, en çok hadis nakleden sahâbîlerden⁵⁴ Abdullah b. Amr, ezberlemek amacıyla Hz. Peygamber'den işittiği her sözü yazmaktaydı. Sahâbeden bazıları, “Sen Resûlullah'tan işittiğin her şeyi yazıyorsun. Halbuki Resûlullah da nihayetinde bir insandır, hoşnut iken konuştuğu gibi öfkeliyken de konuşur.” diyerek onu uyarma ihtiyacı hissetmişlerdi. Ancak Abdullah bu uyarıları Peygamberimize iletince o, parmağıyla ağzına işaret ederek şöyle demişti: 

 اُكْتُبْ فَوَالَّذِى نَفْسِى بِيَدِهِ مَا يَخْرُجُ مِنْهُ إِلاَّ حَقٌّ 

“Sen yazmaya devam et! Yemin ederim ki buradan doğru sözden başkası çıkmaz.”²⁷

Onun bu sözü insanî yönünün nebevî yönüne asla zarar vermediğinin bir ifadesiydi. Sevgili Peygamberimiz, 

أَيُّمَا رَجُلٍ مِنْ أُمَّتِى سَبَبْتُهُ سَبَّةً أَوْ لَعَنْتُهُ لَعْنَةً فِى غَضَبِى - فَإِنَّمَا أَنَا مِنْ وَلَدِ آدَمَ أَغْضَبُ كَمَا يَغْضَبُونَ وَإِنَّمَا بَعَثَنِى رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ  

“Ben, öfkeli iken ümmetimden kime incitici söz söyler ya da beddua edersem, ben de Âdemoğullarından biriyim. Onların öfkelendiği gibi ben de öfkelenirim. Fakat Allah beni ancak âlemlere rahmet olarak göndermiştir.” demiş ve ardından da, 

فَاجْعَلْهَا عَلَيْهِمْ صَلاَةً يَوْمَ الْقِيَامَةِ

“Ey Allah'ım! Benim böyle bir tavrımı kıyamet gününde o kişi için bir rahmet vesilesi kıl!” diye dua etmişti.²⁸

İnsanlar arasında hüküm verirken anlatılanlara göre karar verebileceğini bir seferinde şöyle ifade etmişti: 

إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ ، وَإِنَّكُمْ تَخْتَصِمُونَ إِلَىَّ ، وَلَعَلَّ بَعْضَكُمْ أَنْ يَكُونَ أَلْحَنَ بِحُجَّتِهِ مِنْ بَعْضٍ فَأَقْضِى نَحْوَ مَا أَسْمَعُ ، فَمَنْ قَضَيْتُ لَهُ بِحَقِّ أَخِيهِ شَيْئًا فَلاَ يَأْخُذْهُ ، فَإِنَّمَا أَقْطَعُ لَهُ قِطْعَةً مِنَ النَّارِ 

“Ben ancak bir insanım. Bana aranızdaki davaları arz ediyorsunuz. Bazılarınız derdini daha iyi ifade edebilir ve ben duyduklarıma göre hüküm verebilirim. Kardeşinin hakkı olan bir şey konusunda herhangi birinizin lehine hükmedersem sakın onu almasın. Ben ona ancak ateşten bir parça kesmişimdir.”²⁹

Bu sözleriyle Peygamberimiz, ikna edici konuşma kabiliyetine sahip olanları, bunu kullanarak davalı olduğu kişinin hakkını gasp etmemeleri konusunda uyarmıştı. Diğer taraftan sadece gördüğü ve duyduğu şeylere göre hareket ettiğini vurguluyordu. Aynı şekilde mutlak adaletin tesisini ne kadar arzuladığını belirtir ancak bir insan olarak bunu başarma konusunda ne kadar tedirgin olduğunu itiraf ederdi.

Meselâ, Resûlullah (sav) günlerini eşleri arasında âdil bir şekilde paylaştırır, sonra da, 

اَللَّهُمَّ هَذَا قَسْمِى فِيمَا أَمْلِكُ فَلاَ تَلُمْنِى فِيمَا تَمْلِكُ وَلاَ أَمْلِكُ 

“Allah'ım bu, gücüm nispetinde benim yapabildiğimdir. Senin kudretinde olan, ama benim gücümün yetmediği konularda beni kınama!”³⁰ diye dua ederdi.

Herhangi bir insan için geçerli olan beşerî ihtiyaçlar onun için de söz konusu idi. Fakat o bunları âhiret bilinci ile sınırlıyor ve kontrol altında tutuyordu. Hasırın izlerini Allah Resûlü'nün vücudunda görünce duygulanıp ağlayan Hz. Ömer, “Ey Allah'ın Resûlü! Kisra ve Kayser'in hâli ortada (servet ve saltanat içindeler) ve sen Allah'ın Resûlü'sün!” dediğinde, 

 أَمَا تَرْضَى أَنْ تَكُونَ لَهُمُ الدُّنْيَا وَلَنَا الآخِرَةُ 

“Dünyanın onların, âhiretin ise bizlerin olmasını istemez misin?”³¹ diye cevap vermişti.

Zaten o, peygamberliğinin ilk günlerinde davasından vazgeçmesi için müşriklerin teklif ettiği her türlü mal mülk ve makamı reddederek beşerî arzuların peşine düşmediğini göstermişti.⁶⁰ Kendisini bu dünyada, ağacın altında geçici olarak dinlenen bir yolcuya benzetirdi.⁶¹

Başta ailesi olmak üzere yakın ve uzak arkadaşları onunla olağan beşerî ilişkilerini sürdürmüşlerdir. Onunla yolculuğa çıkanlar,⁶² onun adına alışveriş yapanlar,⁶³ onunla aynı yastığa baş koyan hanımları, kendileri gibi olan bir insanla yaşadıklarını biliyorlardı. Ona şaka yapanlar olduğu gibi,⁶⁴onunla okçuluk gibi oyunlar oynayanlar da olmuştu.⁶⁵ 

Hz. Peygamber'in kızdığı, kırıldığı insanlar da vardı. Ancak hepsi aynı zamanda onun kendi içlerinden seçilmiş ve vahiy alan bir peygamber olduğunu daima hatırlarında tutuyorlardı. Bedir Savaşı'nda müşriklerin safında yer almış, ardından Müslüman olmuş, Peygamber'in (sav) yanında bazı savaşlara katılmış ve Yermûk Savaşı'ndan sonra Şam'a yerleşmiş olan Kubas b. Eşyem'in,⁶⁶ Allah Resûlü ile Fil senesi doğduklarını söylemesi üzerine, “Sen mi büyüksün yoksa Resûlullah (sav) mı?” diye sorulduğunda,

رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم أَكْبَرُ مِنِّى وَأَنَا أَقْدَمُ مِنْهُ فِى الْمِيلاَدِ 

“Resûlullah (sav) benden büyüktür ama ben ondan önce doğmuşum.”³² şeklindeki cevabı işte bu bilincin asil bir tezahürüydü.

Hanımları ondan ısrarla dünyalık giysi ve ziynetler isteyerek kendisini gücendirdiklerinde, elbette ona bir beşer muamelesi yapıyorlardı. Ama diğer taraftan Allah'ın Peygamberi'ni öfkelendirmenin Allah'ı gazaplandıracağı şeklinde uyarılar da alıyorlardı. Hz. Peygamber'in hanımlarına gücenip onlardan ayrı yaşadığı günlerde Hz. Ömer, kızı Hafsa'ya şöyle demişti:

خَابَتْ وَخَسِرَتْ ، أَفَتَأْمَنُ أَنْ يَغْضَبَ اللَّهُ لِغَضَبِ رَسُولِهِ صلى الله عليه وسلم فَتَهْلِكِينَ لاَ تَسْتَكْثِرِى عَلَى رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم وَلاَ تُرَاجِعِيهِ فِى شَىْءٍ وَلاَ تَهْجُرِيهِ 

“Resûlullah'ı gücendiren kadın, rezil ve perişan olur! Hanginiz Resûlü'nün öfkesinden dolayı Allah'ın da öfkelenip sizi helâk etmeyeceğinden emin olabilir? Resûlullah'a karşı daha ileri gitme! Ona karşı gelme! Onu bırakma!”³³

Allah Resûlü'nün beşerî yaşantısını nebevî yönünden ayırma imkânı yok gibiydi. Örneğin öfkelense de ağzından haktan başka bir söz çıkmazdı.⁶⁹ İnsanlık hâliyle aksırdığında, insanlara aksırmanın âdâbını anlatıyor,⁷⁰ yemek yediğinde, yeme içmenin kurallarını⁷¹ ya da sabah uyuyakaldığında namazın kazasını öğretiyordu.⁷² Zaten onun beşer bir peygamber olarak gönderilmesindeki hikmet tam da buydu. Öyle ya yemeyen, uyumayan ve unutmayan bir peygamber bütün bu özelliklere sahip insanlara nasıl örnek olabilirdi? Hele hele ölümü ve ötesini, ölümlü bir peygamberden daha güzel, kim anlatabilirdi?

Allah, elçi olarak insanlara bir melek ya da insan olmayan herhangi bir varlığı göndermemiş, onlar gibi yaşayan bir insanı seçmişti. Önceki peygamberler gibi son peygamber Hz. Muhammed (sav) de gönderildiği toplumun içinden seçilmişti. Çünkü onun getirdiği din, bireysel ve toplumsal hayatın her alanına ilişkin mesajlar taşımakta ve o da bu mesajları hem anlatarak hem de yaşayarak insanlara ulaştırmaktaydı.

Bu bakımdan onlarla aynı dili konuşan, aynı hayatı paylaşan, aynı ruhî ve bedenî ihtiyaçlara sahip olan bir peygamber örnek olabilirdi. Toplumun her kesimi onda bir örneklik bulabilmişti.⁷³ O, ev içinde bir aile reisi, bir eş ya da bir baba idi. Toplum içerisinde bir arkadaş ya da bir komşu idi. Pazarda bir müşteri, sokakta halktan biri gibiydi. O, devletin başı ve bir ordu komutanı idi.

O aynı zamanda bir peygamberdi ve her işinde insanlara örnekti. O, ne sadece beşerdi, ne de yalnızca peygamberdi. O, Kur'an'da ifade edildiği üzere, “beşer-resûl” idi. İşte Allah Resûlü'nün bir beşerden seçilmesi, tamamen bu ilâhî hikmetlere dayanmaktaydı.