Sultanahmet Camii'nde vaazdan sonra bir vatandaş sordu; hutbe nasıl olmalıdır?

1. Tevhdi merkeze alan bir bilinç inşa etmelidir.

Allah tasavvuru, nübüvvet tasavvuru ve ahiret tasavvuru akıl, kitap ve sünnet merkezli olmalı, tarihi tecrübeyi yok saymadan şirki, dünyevileşmeyi ve sahte otoriteleri reddetmelidir.

2. Islah odaklı olmalıdır.

Sadece yanlışları tespit eden değil, mevcut sorunlara dair kapsamlı bir ıslah perspektifi sunmalıdır.

3. Hayatı bütün yönleri ile dikkate almalıdır.

Bireysel ibadetlerle sınırlı değil; eğitim, ahlak, ekonomi, çevre, siyaset vb. hayatın her alanına yönelik yapıcı mesajlar içermelidir.

4. Toplumsal sorunlara kayıtsız kalmamalıdır.

Geçim, yoksulluk, adaletsizlik, ayrımcılık gibi güncel meselelere karşı gerçekçi ve çözüm merkezli tavır geliştirilmelidir.

5. Birleştirici, kapsayıcı ve kuşatıcı olmalıdır.

Ümmetin ortak değerlerini, mezhep ve meşrep gibi aidiyetlere öncelemelidir. Vahdet zeminini siyasi görüşlere veya ideolojik anlayışlara kurban etmemelidir. Güncel tartışmalardan, hamaset yapmaktan, polemiğe girmekten uzak durmalıdır.

6. Tarihi ibret nazarı ile okuyup, geleceğe umutla bakmalıdır.

Tarihi kutsayıp gölgesinde kaybolmadan, ama tarihi küçümseyip karamsarlığa da düşmeden, hutbeyi dinleyenlere gelecek tasavvuru ve umut kazandırmalıdır.

7. Dili ve üslubu temiz olmalı, yıkıcı değil inşa edici olmalıdır.

Hakkın hatırı her şeyin üstünde olmalı ama bunu ifade ederken insanı da kırıp incitmemelidir. Dışlayıcı, yıkıcı, ötekileştirici bir dil kesinlikle hutbenin dili olmamalıdır.

8. Bilgi ve hikmetten yoksun olmamalıdır.

Hutbe sadece duygusal coşkuya kurban edilmeden, aklın, ilmin, sanatın ve estetik anlayışın ışığında güncel meselelerin derinlikli analiz edildiği bir içeriğe sahip olmalıdır.

9. Her türlü hurafeden uzak sahih bir dinî anlayışı merkeze almalıdır.

Selim akıl, kitap ve sünnet ekseninde sahih din anlayışı cesurca öne çıkarılmalıdır. Ayrıca kültür, örf, gelenek gibi değerler kendi kulvarında tutulmalı tartışma konusu yapılmamalıdır. Her türlü bidat, hurafe ve yozlaşmalara karşı sağlam bir duruş sergilemelidir.

10. Değişimi ve dönüşümü hayatın bir yasası olarak görmelidir.

Hutbe, hayat tasavvurunun merkezine Sünnetullah (Allah'ın evrende, toplumlarda ve tarihte geçerli olan sabit yasaları) ve Adetullah'ı (Allah'ın kâinata koyduğu değişmez yasalar) almalıdır. Dini, kitabı ve sünneti uhrevi hayat için sevap biriktirme aygıtı olmaktan çıkarıp hayatı imar, inşa ve ihya etmek için kitabı ve sünneti yol gösterici birer rehber olarak görmelidir.

11. Dinleyenleri aydınlatmalı ve aksiyon almalarını sağlamalıdır.

Dinleyenleri pasif ve edilgen değil; etken ve aktif bir tavır içine çekmelidir. Düşünmeyi ve sorgulamayı önemseyen, kişiye sorumluluklarını güçlü bir şekilde hatırlatan, ahlaki duruşu önceleyen bir anlayışın gelişmesi hedeflenmelidir. İçinde yaşadığı topluma yük değil toplumun yükünü alan, vatan ve millet şuurunu önceleyen bir bilincin oluşmasını temin etmelidir.