Erzurum doğduğum şehir İstanbul yaşadığım şehirdir. Başka bir açıdan, Erzurum gözlerimi açtığım şehir, İstanbul ise kendimi bulduğum şehirdir. Her yıl Erzurum'a gelir özlem gideririm. Sıla-i Rahim berekettir. Bu sene de nasip oldu Erzurum'a geldim. Ne hazindir ki her geldiğimde biraz daha azaldığımızı görüyorum. Öbür âleme yolcu ettiklerimizin biraz daha çoğaldığı serin gerçeği ile yüzleşiyorum.

Neyse biz yazıyı şu noktadan sürdürelim. Tabiatıyla, tarihi dokusuyla, geçmişle bağ kurmanızı sağlayan kadim mabetleriyle, musluğu olmayan şırıl şırıl akan buz gibi sokak çeşmeleriyle, kebabın en iyi hali olan Cağ Kebabı'yla, kara taşın sanata dönüşen Oltu Taşı tespihiyle Erzurum bir başkadır.

Önceki yıllar "Erzurum'dan Erzurum" başlıklı bir yazı yazdığımı hatırladım. Bir de İstanbul'dan Erzurum'a bakma geleneğinin olduğunu fark ettim. Bunun en iyi örneğini ise edebiyatımızın yapı taşlarından Ahmet Hamdi Tanpınar sergilemiştir. Beş Şehir isimli eserinde Tanpınar, Ankara, Erzurum, Konya, Bursa ve İstanbul şehirlerine ilişkin gözlemlerini büyük bir ustalıkla aktarmıştır.

Tanpınar, ilgili eserinde, Erzurum'u her defasında tahrip edilen sonra Anadolu insanın yeniden imar ettiği bir şehir olarak tarif eder. Erzurum, konumu itibari ile cephe hattında defalarca ağır imtihanlar vermiş, ciddi bedeller ödemiş bir serhat şehridir. Beş Şehir'de Erzurum şöyle anlatılır; "Dört kapısından girip çıkan kervanları, çarşı pazarının uğultusunu, çalışan insanlarını temiz yüzleri ve sağlam ahlâklarıyla şehrin hayatına kutsilik katan âlimlerini, güzel sesli müezzinlerini, her yıl hayatına yeni bir moda temin eden düğünlerini, esnaf toplantılarını, bayramlarını idare eden ve halk hayatını bir sazı coşturur gibi coşturan bıçkın endamlı, yiğit örflü dadaşlarını, onların cirit oyunlarını, barlarını, bazen bir alayı birden günlerce misafir eden" bir şehirdir.

Tanpınar için Erzurum İstanbul'a uzak bir taşra kentidir. Ama Osmanlı döneminde köklü aileleriyle İstanbul'a insan kaynağı sağlayan şehirdir. Bugün İstanbul'da her iki cami görevlisinden en az birinin Erzurumlu oluşunu şimdi daha iyi anlıyoruz. Kurtuluş savaşı sırasında ve sonrasında Erzurum'un üstlendiği hayati öneme sahip rol ise bu satırları aşar.

Alvarlı Efe hazretlerinin tespit ve duasıyla tamamlayalım sözümüzü.

Erzurum kilidi mülk-i İslam'ın
Mevla'ya emanet olsun Erzurum.
Erzurum derbend-i ehl-i İslam'ın
Mevla'ya emanet olsun Erzurum.

Konuyla ilgilenenlere iki kaynak tavsiye ederim.
- Ahmet Hamdi Tanpınar, Beş Şehir, Dergah yayınları.
- "Beş Şehirde" Erzurum, Erzurum Sevdası Dergisi, (Şehir Araştırmaları Dergisi) Mart, 2020, sayı: 11