Namazda Kur’ândan bölüm veya bölümler okumak farzdır. Fıkıh, meselelerin hükmünü şekli açıdan ele aldığı için Kur’ân okunmadan yapılan hareketler namaz olarak isimlendirilmeyecek ve namaz sorumluluğu mükelleften düşmeyecektir. Aralarında bazı teferruatlar olsa bile Şâfiî, Mâlikî ve Hanbelî mezheplerinde cemaatle imamın arkasında kılınan namazda bile muktedîde kıraatte bulunma sorumluluğu devam etmektedir. Kur’ân’dan ezberde bir şeyin olmaması, ezberleyememe, unutkanlık, hastalık ve yeni müslüman olmuş olmak gibi durumlarda kıraat yükümlülüğü nasıl yerine getirilecek? sorusuna cevap bulmak söylediğimiz nedenlerden dolayı önem arzetmektedir. Aşağıda söylenecek olanları, bir bakış açısı ve düşünce vermek, islamın kolaylık ilkesini göstermek ve insanlara yardımcı olmak açılarından değerlendirmek uygun olacaktır.

Bu yazıdaki görüşleri, Mısır el-Ezher üniversitesinden bazı hocalar ilmi bir toplantıda teravih namazı özelinde dile getirmişlerdir.

1. Mescid-i Nûr imam-hatîbi Şeyh Ahmed Türk: Terâvîh ve diğer nâfile namazlarda, mushafa veya buna benzeyen laptop gibi cihazlara bakmakta herhangi bir sakınca yoktur. Çünkü mushaftan okumak, imama güzel bir şekilde kıraatte bulunma imkanı sağlar. Bu, asla imamın değerini düşürmez. Tâbiinden bazılarının namaz esnasında Mushaftan kıraatte bulunduğu rivâyet olunmuştur. Dahası Hz.Âişe validemiz, mushafa bakarak okuyan imamın arkasında namaz kılardı.

Şeyh Ahmed Türk’ün, yaklaşık 5 yıldır bilgisayara benzeyen bir cihazdan okuyarak terâvîh kıldırmada öncü bir tecrübesi olmuştur. Bu şekilde, her ramazan gecesinde iki hatim yapmıştır. Birincisini Ramazan’ın 27’sine kadar terâvîhte; ikincisini de 29. geceye kadar teheccüdde. Hedefini de şöyle açıklamıştır: İmamın hatası veya unutması durumunda cemaatin aynı andaki müdahalesi ile ortaya çıkan karmaşayı ortadan kaldırmak. Bu nedenle bu fikri bulmuş ve uygulamaya koymuştur.

Terâvîh namazında kullandığı cihazı da şöyle açıklamıştır: Bu cihaz, ışıklı büyük bir ekrandan ibarettir. Sol el üzerine takılan saat şeklindeki uzaktan kumanda ile kullanılmaktadır. Sağ el ile üzerinden hafif bir baskı yapınca sayfa değişmektedir. Bu yöntemde İmam, elini hareket ettirmediğinden kağıt sayfaları değiştirirkenki gibi amel-i kesîr sayılabilecek bir amele maruz kalmamaktadır.

Bu işte amaç, unutma veya hatırlayamama durumunda hatırlamaktan başka birşey değildir. İmam hafız olduğundan elektrik kesilmesi gibi bir arıza olsa bile beklemeden kıraate devam edebilmektedir. Burda hafızlık, esastır.

2. Mescid-i Hüseyin imam hatibi Dr. Emîr el-Ber’î şunları söylemiştir: İster nâfile, ister farz namaz olsun imam hıfzına güvenmelidir. İmam sadece hıfzı ile Kur’an hatmini tam yapabilir. Buna rağmen nafile namazlarda şer’an mushafa bakmak câizdir.  Fukahâ bunu ikrar etmiş ve cevâz vermişlerdir. Delil olarak da Hz. Âişenin kölesi Zekvâ’nın arkasında kıldığı namazları göstermişlerdir. Zekvân, Ona terâvîh namazı kıldırıyor ve mushaftan okuyordu. Farz namazlarda ise mushaftan okumak mekruhtur. Çünkü Rasûlullah ve ashabı ezberden okuyorlardı. Mushaftan okuduklarına dâir herhangi bir rivâyet yoktur. 

İmamete kimin ehil olduğunda tercih ölçüsü, hıfz ve Kur’ânı güzel okumaktır. Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: “size, Kur’anı en çok ezbere bilen kişi imamlık yapsın!” İmamda aslolan hafız olmasıdır. Çünkü hıfz, huşûyu ve Kur’ân ayetlerininin manalarını düşünmeyi daha iyi sağlar. 

3. Ayn Şems Üniversitesi İstasyon Mescidi imam-hatibi Şeyh Fuâd Muhammedî Saîd de imamın nafîle veya farz bütün namazların edasında hıfzına güvenmesinin öneminde yukarıdaki görüştedir. O, namazda Kur’ân kıraatinin ibadette yoğunlaşmaya ve ihlasa ihtiyaç göstereceğini söylemektedir. O, fukahânın nafilelerde kıraati mushaftan okumanın cevazına dair icmaına rağmen yüzünden okumuyordu. Mushaftan Kur’ân okumak, terâvîh ve teheccütte kıraati uzun tutmak içindir. Çünkü insanlar Ramazan’da bunu ister. 

4. Ezher Ünv. İslam hukuku profesörü  Dr. Ahmed Kerîme diyor ki: Cumhur-u fukahâ, namazlarda bilhassa farzlarda imamlık yapanın çok ezberi olan ve Allah’ın kitabını güzel okuyan olması gerektiği hususunda ittifak etmiştir. Nafile namazlar dışında mushafa bakmak caiz olmaz. Fukahâ, mushafa bakmayı ve yaprakları çevirmeyi hata yapmaktan kaçınmak için cevaz vermiştir. Özellikle imamın hıfzı sağlam değilse veya hafız değilse veya cemaat içinde imam yanıldığında veya unuttuğunda düzeltecek kimse bulunmadığında bu daha belirgin bir ihtiyaç olur. 

Dr. Kerîme’ye göre, güzel okumakla beraber mushafı açmadan kıraati kısa tutmak, kıraati uzatmak ve mushafı açmaktan daha iyidir. Fukaha aynı şekilde safları (yani cemaati) çoğaltmayı namazlarda kıraati uzatmaktan daha evla görür. Ancak, Kur’âna tam vukûfiyet yoksa, unutma çok oluyorsa, hıfz zayıf veya azsa namaz kıraatinde mushafa bakmakta sakınca yoktur. Fakat her şeyden önce imamın, tilavet ahkamını iyi bilen olması gerekir. Bu nedenle büyük camilere bu vasıflardaki imamlara görev verilmelidir. 

Bilgisayar, laptop, telefon veya bunlara benzer cihazlardan   Kur’ân kıraatinin hükmünde Dr. Ahmet’e göre cevaz yoktur. Bunların hepsi namazı bozar. Şuna dikkat çeker: Kâğıt baskılı mushaflar, mushaf-ı şerîf olarak isimlendirilir. Ona mushaf hükümleri uygulanır. Ancak temiz olan el sürebilir, hürmet ve huşu ile ele alınır. Ancak elektronik cihazlar, mushaf olarak isimlendirilemez. İmam veya cemaat namazda kıraat için bunlara baktığında namaz bozulur. Çünkü Kur’an, namazda hafızadan veya Mushaf-ı şerîften okunur. Mushaf da fatihadan nâs sûresine kadar mushafın iki kapağı arasındaki okunan yapraklardır. 

5. İslam Araştırmaları Akademisi üyesi Dr. Hâmid Ebû Tâlib ise şunları söyler: Namaz, farz veya nafile olsun fukahâ, namaz esnasında mushafa bakmaya cevaz vermiştir. Bu cemaate, âyetleri ezberlemeye ve kıraati güzel yapmaya imkan verir. Öyle ki, Kur’ân kıraatleri iyi değilse sahih Kur’ân talimi ile imamın kıraatinden terâvîh namazında istifade etmektedirler. Fıkhi bir hilaf olsa da ben, insanların daha çok ibadet etmeye ve Kur’ân okumaya çalıştığını dikkate alarak namazda mushafa bakmanın câizliğini tercih ediyorum. Özellikle de nafile de. Terâvîh bunlardandır..

Dr. Hâmid, mushaftan kıraatin mutlak olarak huşua mani olmadığı görüşündedir. Aksine düşünmeye ve teenniye, ezberlemek ve hafızadan okumaktan daha çok imkan verir. Çünkü ezberlemek ve onu korumak için meşgul olunan süre, Kur’ân ayetlerinin tefekkür ve tedebbüründen daha çok olmaktadır. 

Şunu da ilave etmektedir: Kıraatte, bilgisayara veya ona benzer bir şeye bakmak caizdir. Özellikle önünde bir yere konulmuş ve namaz kılanın elinde taşımadığı cihazın basit bir basınç ile sayfalarını değiştirmek daha çok hareket olan kağıt yapraklardan oluşan mushafın yapraklarını çevirmekten daha kolaydır. 

Kıraat, kâğıt mushaftan câiz olduğunda bilyasayar, laptop ve mobil telefondan okunması evleviyetle caiz olur.

6. Ezher Ünv.’den akîde ve felsefe profesörü Dr. Ahmed Abdurrahîm şunları söylüyor: Selef-i salihin, Ramazan’ın Kuran’ın indirildiği ay olması nedeni ile namazda ve namaz dışında Kur’ân kıraatine dikkat ediyorlardı. Bu nedenle günümüzde de insanlar ezbere okuyan imamın ardında namaz kılmaya gayret ediyorlar. Çünkü İmamın kıraati ile dinlemeyi, tedebbürü ve Kur’ân ayetlerine özen göstermeyi istiyorlar. Bu da övülen bir iştir. 

Terâvîh namazında ve diğer nafilelerde kıraati, mushafa bakarak yapmak cemaate Kuran’ın tamamını işittirdiğinden fukahanın çoğunun caiz gördüğü bir iştir. Kitap ve sünnetten şer’î deliller, buna delâlet eder. Hz. Âişe, mevlâsı zekvâna kendisine teravihte imamlık tapmasını emretmiş o da mushaftan okumuştur. Çünkü bu nafile bir namazdır ve bunda müsamaha edilmiştir. 

Bununla beraber Dr. Sâyih, mescit imamlarına Kur’ânı ezberlemeyi tavsiye ediyor ki istedikleri kıraati sağlamlaştırmayı cehri namazlarda başarsınlar. Namaz kılanı iç huzurundan alıkoyan mushafı iki elde veya bir elde tutma ve yapraklarını çevirme ihtiyacı ve de mushafa bakma gereksinimi duymasınlar. 

Görüşlerin sonucunu şöylece özetlemek mümkündür: “Laptop, mobile telefon gibi cihazlardan mushafa bakarak kıraatte bulunmak, teravih gibi nafile namazlarda caizdir; farz namazlarda ise mekruhtur. Ebu Yusuf bu görüştedir.