Cuma günü, öğle ve cuma namazlarından hangisinin müstakil hangisinin maksûr olduğu hususunda fukahâ arasında ihtilâf vâki olmuş ve üç görüş beyan edilmiştir. 

1. Görüş: Hem öğle hem de Cuma asıldır.

2. Görüş: Öğle asıldır, Cuma bedeldir.

3. Görüş: Cuma asıldır, öğle bedeldir. (Mecmû’ Şerhu’l-Mühezzeb, C. 4, s. 403)  

[1] İkisi de asıldır, vaktin farzıdır. Şöyle ki: Cuma asıl; öğle, cuma’dan fer’dir. Cuma’dan öğleye intikâl edildiğinde asıldan bedele intikâl edilmiş olur. Bu meselede şu kaide delinmiş olur: “muayyen olandan, muayyen olana intikâl birinci muayyeni iptal eder.” İkinci onunla tamamlanmaz. Bunun misali şudur: unutarak öğle namazına niyet eden biri, namazda iken vaktin ikindi olduğunu ve öğleyi önceden kıldığını hatırlarsa namaz esnasında ikindiye niyet eder. Biz diyoruz ki, bu durumda öğle batıl olur. Çünkü niyet değiştirilerek öğle namazı iptal edilmiştir. İkindi de bunun üzerine tamamlanmaz; çünkü başlangıçta ona niyetlenilmemişti. Muayyene başta niyetlenmek gerekir. Fakat biz diyoruz ki: Cuma ve öğle meselesinin, cuma’nın öğleden bedel olmasından dolayı bu kaideden istisna edilmesi mümkündür. Cuma fevt olunca geriye fer’î olan kalır. Burda başka bir şeyden başka bir şeye intikal söz konusu değildir. (Şerhu’l-Mumti, 5/50)

[2] Ebû Hanîfe ve Ebû Yusuf’a göre, vaktin farzı öğledir; cuma kılınınca öğle namazı sakıt olur. İmam Muhammed ise şöyle der: Cuma günü vaktin farzında asıl olan öğle mi cuma mı bilmiyorum. Fakat birinin eda edilmesi ile farz düşer. Yani aslolan ikisinden birinin farz olduğudur. Başka bir ifade ile farziyet, aynı ile değil de ta’yinle olur. 

[3] Züfere göre ise cuma asıldır, öğle ise bedel gibidir. Asıl olana kudret varken bedel yapılmaz.

Kudûrî der ki, bize göre, asıl farz öğledir. Delilden zâhir olan budur. Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur:  Öğle’nin ilk vakti, güneş batıya kaydığı ândır. (اول وقت الظهر حين تزول الشمس) (Ahmed b. Hanbel, Müsned) hz. Peygamber burada, cuma günü ile diğer günler arasını ayırmamıştır. Ancak mükellef cuma’yı eda ederek öğleyi düşürmekle emrolunmuştur. Teklifin temeli, yapabilirliktir. (temekkündür) Bu, tek başına tamam olmayıp şartlara bağlı olmasından dolayı cuma’nın edası ile değil; öğlenin kendisini eda etmekle sağlamlaşmış olur. Bunun için vakti kaçıran, cuma’yı değil; öğleyi kaza eder. (Cevheratu’n-Nîra Şerhu Mahtasari’l-Kudûrî, c. 1-2, 229-230)

[ ] Vaktin farzı hakkında imam Şâfiîden iki görüş nakledilmiştir. Bir rivâyete göre, cuma günü vaktin farzı cumadır, öğle değildir. Esah olan budur. Diğer rivâyete göre, aslolan öğledir; cuma ile onu ıskat etmek câizdir. Cuma asıl olsaydı cuma’yı fevt ettiğinde öğleyi değil cuma’yı kaza ederdi. Ebû Hanîfe’nin görüşü de budur. (Bahru’l-mezheb fi furûi’l-Fıkhi’ş-Şâfiiyyi, 2/277)

Bu müstakil ve maksûr ihtilâfı üzerine bazı meseleler ortaya çıkmıştır. 

[ ] Vaktin farzına niyet edilerek cuma’ya başlansa; Kudûrî der ki: bize göre cuma câiz olmaz; çünkü vakit öğledir. Cuma, öğle niyetiyle eda edilmez. Züfere göre ise câiz olur; çünkü ona göre, vaktin farzı cumadır. O da ona niyet etmiştir. Züfere göre, Öğle namazı ancak imam namazdan çıktıktan sonra kılınabilir. Bize göre (Kudûrî) bir kişi öğleyi kıldıktan sonra cuma’ya şahit olsa cuma’yı kılmalıdır. Kıldığı öğle namazı, nafileye döner. Züfere göre, farz öğle namazı olur; hüküm kalkmaz. Çünkü bu durumda cuma farz değildir. (Cevheratu’n-Nîra Şerhu Mahtasari’l-Kudûrî, c. 1-2, 229-230)

[ ] Namaz kılanın cuma’ya niyet etmesi gerekir. Şayet öğleye niyet ederse imamu’l-harameyn der ki, Takrîb sâhibi şöyle dedi: Cuma müstakil bir namazdır, cuma’ya niyet gerekir. Şayet maksûr namaz olan öğleye niyet edilirse sahih olmaz. Öğle maksûrdur, cuma yerine maksûr olan öğleye niyet edilirse iki vecih ortaya çıkar. 1. vecih: cuması sahihtir; çünkü hakikati üzere namaza niyet etmiştir. 2. vecih: Cuma sahih olmaz; çünkü niyetle kastolunan temyizdir. Temyiz de cuma’yı tahsis eden şeyle olur. 

[ ] Cuma’ya niyet ederse; eğer cuma müstakil bir namazdır dersek bu niyet yeterli olur. Eğer öğle maksûrdur dersek maksûra niyet etmek şart mıdır? Sorusu sorulur. İki vecih vardır. 1. vecih: Sahih olan şart olmadığıdır. Cuma’ya niyet yeterli olur. 2. vecih: maksûra niyet şarttır. Çünkü aslolan tamamlamadır. (Mecmû, 4/404)

[ ] İbn Kâsım İmâm Mâlik’in Müdevvene’sinden nakletmiştir ki: öğle yerine cuma’ya niyet edilse yeterli olur; ancak cuma yerine öğleye niyet etmek yeterli olmaz. Çünkü cuma ancak niyetle olur. Bu kavlin anlamı şudur: Öğle asıldır; cuma tari’dir. Fer üzerine niyet, asıl olana etki yapmaz. Asıl olana niyet etmek ise fer’e etki eder. (el-Beyan ve’t-Tahsîl, 1/230)