Allahtan başka birine secde etmeyi emredecek olsaydım kadının kocasına secde etmesini emrederdim. 

‎فَإِنِّي لَوْ كُنْتُ آمِرًا أَحَدًا أَنْ يَسْجُدَ لِغَيْرِ اللَّهِ ، لَأَمَرْتُ الْمَرْأَةَ أَنْ تَسْجُدَ لِزَوْجِهَا

Secde iki türdür. 1) İbadet secdesi: Sadece Allah’a boyun eğmek, zilleti ızhar etmek ve kulluğu göstermek için yapılan secdedir. 2) Tahiyyat/selamlama secdesi: Takdir etmek, şanını övmek, saygı göstermek ve şereflendirmek için yapılan secdedir. Bu, önceki şeriatlerde vardı; Fakat İslâm, bunu kaldırmıştır.

Hz. Adem için meleklerden istenen, “ona hemen secde edin/ فقعوا له ساجدين"   emri ikinci türden bir secdedir: saygı ve nezaket secdesidir; ibadet secdesi değildir. (Taberî, Câmiu’l-Beyân, 14/65)

Hz. Yakup ve oğullarının hz. Yusuf’a secdesi de böyledir.  “Ona secdeye kapandılar/ وَخَرُّوا لَهُ  سُجَّدًا”  Şereflendirme amacına matuftur.

İbn Kesîr der ki: İnsanın insana saygısını gösterdiği ve selamlaşmayı kastettiği secde önceki şerîatlerde caizdi. Büyük birisine selam verdiklerinde ona secde ederlerdi. Bu hz. Adem’den Hz. İsa şeriâtine kadar vardı. Bizim ümmetimize bu haram kılındı. Secde sadece Allah’a has kılındı. (Tefsîru’l-Kur’âni’l-azîm, 4/412)

Hz. Muaz, Şam’dan dönünce Rasûlullaha secde etmiştir. Rasûlullah, bu ne Muaz? Deyince; Şam’dan geldim, onların piskopos ve büyüklere secde ettiğini gördüm ve bunu bizim de yapmamız uygun olur diye düşündüm. Bunun üzerine Rasûlullah buyurdu ki:  Yapmayın! Allahtan başka birine secde etmeyi emredecek olsaydım kadının kocasına secde etmesini emrederdim. Canım elinde olan Allah’a yemin ederim ki, bir kadın kocasının hakkını eda etmedikçe Allah’ın hakkını eda etmiş olmaz. (İbn Mâce) 

‎فَلَا تَفْعَلُوا، فَإِنِّي لَوْ كُنْتُ آمِرًا أَحَدًا أَنْ يَسْجُدَ لِغَيْرِ اللَّهِ ، لَأَمَرْتُ الْمَرْأَةَ أَنْ تَسْجُدَ لِزَوْجِهَا، وَالَّذِي نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِيَدِهِ، لَا تُؤَدِّي الْمَرْأَةُ حَقَّ رَبِّهَا حَتَّى تُؤَدِّيَ حَقَّ زَوْجِهَا

Bu rivayette, kocaya secde etmek emredilmemektedir. Kocanın karısı üzerindeki hakkını vurgulamak adına, eğer Allahtan başka birine secdeyi emredecek olsaydım, dini lidere, büyüğe veya makam sahibine secde edilmesini değil de kadının kocasına secde etmesini emrederdim. Zira o günkü şartlarda kadın ve erkeğin sosyal statüsü gereği kadın üzerinde kocanın daha çok hak sahibi görüldüğü malumdur. Bunu emretmediysem başkalarına secdeyi hiç emretmem, denilmiş olmaktadır. 

Allah bizden sadece kendisine secde etmemizi istemiştir. Şayet bir yaratığına secde etmemizi emretseydi Allah’ın emrini yerine getirmek için ona da secde ederdik. Fakat Allah, bizden bunu istememiştir. Meleklerin Adem’e secdesi Allah’a ibadettir, taattir ve Allah’a yaklaşmaktır. Böyle bir secde aynı zamanda Adem’i şereflendirmektir, ona saygı ve ta’zimde bulunmaktır. Yusuf’un kardeşlerinin ona secdesi de tahiyyat ve selamdır. (İbn Teymiye, Mecmûu’l-Fetâvâ, 4/360)

Selamlama/tahiyyat secdesi ile ibadet secdesi arasındaki farkı âlimlerimiz aşağıdaki gibi ifade etmişlerdir. 

Fahruddin Zeyleî der ki: Alimlerin önünde yeri öpmek haramdır. Yapan ve yaptıran günahkardır. Çünkü bu putlara tapınmaya benzemektedir. Sadru’ş-Şehid, bu davranışın küfür olmadığını söylemiştir. Çünkü selamlama kastedilmiştir. (Tebyînu’l-Hakâik, 6/25)

İbn Nüceym der ki: Cebbara/kudret sahibine secde küfürdür. Çünkü bununla ibadeti kastetmiştir. Eğer selamlama kastetti ise küfür değildir. (Bahru’r-Râik, 5/134) 

Nevevî der ki: Cahillerin çoğunun şeyhlerinin önünde yaptığı secde, kesinlikle her hâlukârda haramdır. İster kıbleye karşı ister başka yöne olsun, ister Allah’a secde etmeyi kastetmiş olsun  ister gafil olsun. Secdenin bazı şekilleri küfrü gerektirir veya küfte yaklaştırır. (Mecmû Şerhu’l-mühezzeb, 4/69)

Şevkânî der ki: Secdeyi kayıtlamak gerekir. Eğer secde, rubûbiyet kastedilerek yapılıyorsa bu secde ile Allah’a şirk koşulmuş ve Allah’la beraber başka bir ilah edinilmiş olur. Ancak bazı acemlerin kralın yanına girdiğinde yaptığı gibi sadece secde ile tazim kastediliyorsa bu küfür değildir. Kim dini hususunda risk alırsa nefsini suçlasın! (Seylü’l-Cerrâr, 4/580)

Muhammed b. İbrahim: Secde ederken eğer selamlama kastedildi ise eğilmek haramdır; ibadet kastedildi ise küfürdür. (Fetâvâ ve Resâil, 1/109)

Değerlendirme

İnsanın Allah'tan başkasına kulluk yaptığı her anlayışta güce, makama, heykele ve insana yücelik atfedilmesi ve güç sahiplerinin de hakir gördüklerinden itaat beklemesi normal görülebilecek davranışlardır.

Bu tür rivayetleri söylendiği zaman ve mekandan bağımsız olarak düşünmemek gerekir. O günkü zaman ve toplumdaki kadının sosyal statüsü ve ona bakış, meramı anlatırken anlaşılır olmak ve somutlaştırma yapmak düşüncesi böyle bir cümlenin söylenmesini gerekli kılmış olabilir. Bu rivayeti ve yorumları, evrensel ve genel geçer yargılar olarak görmemek gerekir.

Zira rivayetin sebeb-i vürûdu göz önünde bulundurulduğunda Hz. Peygamberin insana secde edilmesini men babında bunu söylediği rahatlıkla anlaşılacaktır.