1. Şüphesiz Allah’ın kitabını hatmetmek ve bunu insanlara işittirmek büyük bir sevaptır. Kur’ân okumak, Allah’a yaklaşmanın en üstünlerindendir.  Müslümanın senede en az bir hatim etmesi veya dinlemesi güzel olur. Terâvîh ile bunun yapılması ise daha görkemli olur. Çünkü Ramazan ayı, Kur’ân’ın indiği aydır. Cibrîl (as), Ramazan’da Hz. Peygamber ile müdârese/muâraza yapardı. 

2. Hatimle terâvîh namazı, âlimlerin ittifakına göre meşrudur, müstehaptır. Sünnet değildir. Hz. Peygamber, üç gece ashabına terâvîh namazı kıldırmıştır, fakat Onun (sav) terâvîhte hatmettiğine dair bir rivayet mevcut değildir. İkinci halife Hz. Ömer, hilafeti döneminde insanları terâvîh namazında toplamış ve imâmeti Übey b. Ka’b’a vermiştir. Hz. Ömer’in, Übey’e hatimle kıldırmasına dair bir emri veya Ubey’in hatimle kıldırdığına dair bir rivayet yoktur. 

3. Hüküm verirken, hüküm şudur! diyebilmek için delile ihtiyaç vardır. Terâvîh namazında hatmetmenin sünnet olduğuna dair doğrudan bir delil yoktur. Bazıları aşağıdaki gerekçelerden hareketle sünnet hükmüne ulaşmakta ise de bu isabetli değildir. Zira bu gerekçeler, konunun mahalli dışındandır. Bunlardan bazıları:

- Cibrîl’in Ramazan’da Nebî (sav) ile Kur’an müdaresesi/muarazası hadisi: Bu hadiste, terâvîh namazında hatmetmeye dâir delil yoktur. Çünkü, bu müdâresenin namazda mı, yoksa namaz dışında mı? olduğu nakledilmemiştir. Kur’ânın tamamı mı müdârese edildi, yoksa bir kısmı mı? bu da nakledilmemiştir.

- Nebî’nin (sav), Abdullah b. Amr’a söylediği: “ayda bir hatmet” sözü de sünnet hükmüne delil olmaz. Ramazan, aylardan biri olduğundan Hadis, Ramazanda terâvîhte hatmi de şümûlüne alır. Fakat bu hadis, terâvîhte hatme delil olmaz. Çünkü hadiste, Kur’ân hatmi için muayyen bir vakit tahdîdi yoktur. Bazen gece, bazen de gündüz hatmedilir. Kur’an hatminin belli bir vakte tahsisi, delile ihtiyaç duyar. Hadis ise mutlaktır. Aslolan mutlaklığı üzere kalmasıdır. 

- Hz. Peygamberin 3 gece ashabına kıldırdığı namazda kıraati uzun tutması ile Hz. Ömer zamanında ashabının namazı uzun tutması terâvîh namazında hatmin sünnetliğine delil olmaz. Çünkü uzatma buna delil olmaz.

- Hatimde, Kur’an kırâati için muayyen bir miktarın tahdîdi caizdir. Bu sahabeden, Kur’ânı hizblere ayırmak şeklinde olmuştur. Hz. Ömer de kurralara, okuyuş hızlarına göre, her rekatte farklı sayıda âyet okumalarını emretmiştir. (Aşağıda gelecek)

- İnsanlara meşakket verdiğinde, zorlama ve uzatma olmaz. Çünkü Hz. Peygamber, “sizden biri insanlara namaz kıldırdığı zaman hafif tutsun” buyurmuştur. 

4. Dört mezhep, hatimle terâvîhin mustehap olduğunda ittifak etmiştir. 

MÂLİKÎLER:
İmam Mâlik der ki: “Terâvîh namazında, Kur’ânın hatmedilmesi sünnet değildir”. (Müdevvene, 1/223) Hatimle terâvîh, bir ülkede örf haline geldi ise hatim gerekir. Öyleki, imam hafız değilse hafız birini ücret karşılığı kiralar. Çünkü örfen ma’ruf olan, şart koşulmuş gibidir. (Hattâb, Mevâhibu’l-Celîl, 2/71)

İnsanlara -eğer razılarsa- terâvîh namazında Kur’an’ın tamamını dinletmek müstehaptır. (Hâşiyetu’l-Adevî ala’d-Derdîr, 1/462)

İmam Rabîa da der ki: “Ramazan’da terâvîhi, Kur’ân hatmi ile kıldırmak sünnet değildir. Bir imam, bir sûre ile bir ay namaz kıldırsa bu yeterli olur.” (Müdevvene, c. 1, s. 224) 

İbn Arabî de der ki: “Ramazan’da Kur’ânın hatmi sünnet değildir.” (Ahkamu’l-Kur’ân, c. 4, s. 468

HANEFÎLER:
Ramazan’da bir defa hatmetmek müstehaptır. On günde bir hatimle, üç hatim müstehaptır denildiği gibi 27 gecede hatmetmek müstehaptır da denilmiştir. (İbn Humâm, Fethu’l-Kadîr, 1/469; Haşiyetu İbn Âbidîn, 2/46)

ŞÂFİÎLER:
Bir Ramazan boyunca terâvîhte, Kur’ânı hatmetmek müstehaptır. 
İbn Sâlah’a, iki adamın durumu sorulmuştur: Biri, tüm Ramazan boyunca terâvîhte her rek’atte bir Fatiha üç ihlas okudu. Diğeri de, ay boyunca terâvîhte bir defa hatmetti. Bunlardan hangisinin namazı üstündür? 
Cevaben: İkincinin namazı daha üstündür. Çünkü sünnete, Hz. Ömer dönemindeki ve sonraki imamların uygulamasına benzemektedir” dedi. (Fetâvâ, ibn Salâh, 249)

HANBELÎLER:
Terâvîhte hatim, Müslümanlara meşakkat vermemesi için tek hatimden fazla olmamak kaydıyla müstehaptır. (İbn Muflih, Furû’, 2/375; Merdâvî, İnsâf, 2/184)

6. İnsanlar, bizim imam namazı uzatıyor gerekçesi ile veya şu imam kısa okuyor veya o imamın huşuya yardım eden güzel sesi var diye evlerine yakın cami ve mescitleri terkedip uzak mesafelere gidebiliyorlar. Bu davranış, Hz. Peygamberin, “erkek yakındaki mescitte namazını kılsın, başka mescitlere tâbi olmasın” sözünden gafil olmaktır, ona muhalefettir.

7. Nafile namazların kıraatinde okunan ayet miktarının, farzda olunan miktardan daha hafif olması güzel olur. 
İmamın namazda cemaati bıktırmayacak ölçüde kıraatte bulunması gerekir. Bu nedenle, cemaatin durumu göz önüne alınmalıdır. Hatimle terâvîh, fazilet babındandır. Cemaatin çok olması, kıraati uzatmaktan daha faziletlidir. (Kâsânî; Mevsûatu’l-fıkhiyye’de)

Kalyûbi ve Amira hâşiyesinde (Şâfiî) Üsnevî der ki: Terâvîh, icmâen sünnettir. İbn Salâh ve İbn Abdisselâm, terâvîhin tamamında bir hatim yapmanın her rek’at’te bir Fatiha üç ihlâs okumaktan efdal olduğuna fetva vermişlerdir. 

Halîl muhtasarında ( Mâlikî), bazı müstehapları sayarken terâvîh namazında hatmi de saymıştır. 

8. Hatimle terâvîh mi, tedebbür ederek kıraat mi daha evlâdır?

Bazı ulema ve fukaha, namazda huşûnun, Kur’ân hatminden daha önemli olduğunu söylerken; başkaları da Ramazan’da Kur’ân’ın hususiyetinden dolayı hatmi mühim görür. 

Hz. Cibrîl, her ramazan Kur’ânı Hz peygambere bir defa arz ederdi. Son ramazanında ise iki defa arz etmişti. Ehli Kur’ân, bu hususiyeti ön plana çıkarmıştır.

Tedebbürü ön plana alanlar ise der ki: Namazda mühim olan huşu’ ve hudu’dur. İbn Abbas der ki: “huşu ile 2 rekat namaz kılmam, tüm geceyi namazla geçirmemden daha hayırlıdır.” Bu keyfiyet ve kemiyet meselesidir. Muteber olan keyfiyettir, kemiyet değil. 

9. İmam için kıyam, kıraat, rüku ve secdede cemaatin durumunu gözetmek önemlidir. Arkasında hasta, yolcu ve ihtiyaç sahibi olanlar olabilir. Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: “sizden her kim, insanlara imam olursa namazı hafif tutsun! Çünkü içkerinde zayıf, küçük ve ihtiyaç sahibi olan vardır.”

10. Fukahanın ittifâkı ile terâvîh namazında, kıraat olarak diğer namazlarda yeterli olan miktar kâfîdir.

Musannefu İbn Ebî Şeybe’de, Ebû Osman en-Nehdî’den şöyle rivayet edilmiştir: Hz. Ömer, Ramazan’da kurraları çağırmış ve en hızlı okuyana her rekatte 30 ayet, orta okuyana 25 ayet, ağır okuyana 20 ayet okumasını emretmiştir. 

Kâsânî, Bedâiu’s-Sanâî’de der ki: Sünnet olan terâvîhte Kur’ânı bir defa hatmetmektir. Bu nedenle Ebû Hanîfe dedi ki: Hz. Ömer’in kurralara emrettiği iki veya üç hatim, fazîlet babındandır. Bu onların zamanında idi. Zamanımızda efdal olan, imamın cemaatinin rağbet veya isteksizliğini göz önünde bulundurmasıdır. İmam, cemaatten nefret ettirmeyecek bir miktar okur. Çünkü cemaatin çok olması, kıraatin uzunluğundan efdaldir.

Buhûti, Keşşâfu’l-Kınâ’da der ki: Terâvîhte cemaate Kur’ân’ın tamamını işittirmek için bir hatimden az okumamak müstehap görülmüştür. Bir hatimden fazla okumak ise arkasındakileri meşakkate sokacağından mekruh görülmüştür. İmam için evlâ olan, cemaate katılmayı özendirmektir.  Bunun için gerekirse namaz tamam olacak kadar kısa tutmalıdır. İnsanların tam ve hafif bir namaz kılması, onlardan çoğunun imamla namazı terketmesinden daha hayırlıdır. 

Ebû Dâvûd dedi ki: Ahmed b. Hanbel’e soruldu: Ramazan’da imamlık yapan birinin, Kur’ânı iki defa okumasına ne dersin? Dedi ki: Bana göre cemaatin faaliyetlerine göre olmalı. İçlerinde işçiler var!

Allah bize doğruyu ilhâm etsin! inanarak ve sevabını hesap ederek bu ayı kıyam etmeye muvaffak kılsın. Kadîr gecesini idrak edenlerden eylesin! Büyük ecre ulaştırsın!