Tarih boyunca itaat fazilet, itaatsizlik ise rezilet olarak görülmüştür. Bu görüş, dinlerde böyle olduğu gibi ideoloji ve felsefelerde de böyledir. Boyun eğmek anlamı içeren İtaat, birinin isteğine, emir ve yasağına bile, isteye uymaktır. Biz şu sorular üzerinden konuyu sürdürelim. Hangi itaat, hangi itaatsizlik? Her itaat fazilet, her itaatsizlik de rezilet midir? Şöyle ki itaat etme duygusu bastırılamaz. Uyulan kurallarla çiğnenen kurallar birbiriyle uyuşmadığı sürece, bir kurala itaat, diğerine de itaatsizlik zorunlu olacaktır.

Neye itaat, neye isyan edileceğinin ölçüsü vicdandır. Vicdan, her insanın içinde var olan dışarıdan bağımsız bir sestir. Neyin insani, neyin gayri insani; neyin makul, neyin mantıksız; neyin faydalı, neyin faydasız olduğuna vicdanla hükmedilir. İslam dininin temel hedeflerinden biri de sağlam bir vicdan tesis etmek ve o vicdanın perdelenmesinin önüne geçmektir. Peygamberler vicdan inşasının en mahir ustalarıdır. Onlar, insanlığın vicdanını temsil ederler. Sorumluluklar, vicdan sayesinde yerine getirilir. İnsan, vicdan sayesinde kendine gelir, haddini bilir, Rabbini bilir. İnsanlık bandında, sürçmeden yürüyüş vicdanladır. Vicdanını kaybeden, kaybetmiştir. Vicdanı kaybetmenin bedelini bu çağın insanından daha iyi kim bilebilir.

İtaat edilecek hususlar Kur'an'da net bir şekilde açıklanmıştır. Bunları iki başlık altında ifade edebiliriz. Birincisi; Allaha ve peygambere koşulsuz itaat etmektir. Allaha ve peygambere itaati birbirinden ayırmak mümkün değildir. Peygamber, Allah'ın emirlerini insanlığa taşımıştır. "Peygambere itaat eden, Allah'a itaat etmiş olur." (Nisa, 80.) "Peygamberler itaat edilsinler diye gönderilmiştir." (Nisa, 64.) Allah'a ve peygambere itaat övgüyü ve ödülü hak eden bir itaattir. Aksi durum ise itaatsizlik olur ki; yergiyi ve cezayı gerektirir.

İkincisi ise; emir sahiplerine itaat etmektir. Ne var ki emir sahiplerine itaatin bir ön şartı vardır. Yani şartlı bir itaatten bahsedilir. O şart "sizden olma" şartıdır. Sizden olduğu sürece demektir. Sizden olma kriteri, Allah ve Resulüne itaattir. "Allaha isyan içeren hiçbir durumda hiçbir kula itaat edilemez..." (Muslim, İmara, 1840.)

İnsan, itaat etmeye yatkındır. Karşı gelip isyan etmek, insana ağır gelen bir durumdur. İtaat bir anlamda kendini güvende hissetmektir. Ne var ki itaat duygusu istismara açık bir duygudur. Onu istismar etmeyecek olan, Allah'tır, peygamberlerdir. Bunun içindir ki koşulsuz itaat sadece Allah'a ve peygamberlere yönelik emredilmiştir. Emir sahiplerine ise şartlı itaat emri vardır. Kuran, bunların dışında hiç kimse için itaat etmekten bahsetmez.

Bakın Kur'an, anne baba hakkında öyle titiz bir yaklaşım ortaya koyar ki, aynı ayet içinde Allah'a kulluk yapın ana babanıza ihsanda bulunun der. (İsra, 23.) Fakat itaat kelimesini burada da kullanmaz.

Bu oldukça dikkat çekicidir. Ana babayla ilgili itaat kavramının geçtiği yer yok mudur? Vardır ama orada da itaat kavramı olumsuz olarak gelir. Şöyle ki;
"Biz, insana, ana babasına iyilik etmesini emrettik. Şayet onlar seni, hakkında hiçbir bilgin olmayan şeyi bana ortak koşman için zorlarlarsa, bu takdirde onlara itaat etme. Dönüşünüz ancak bana olacaktır ve ben yapmakta olduklarınızı size haber vereceğim." (Ankebut, 8.)

Dinin çerçevesini çizdiği alanların dışında ortaya konulacak her itaat, istismar edilebilir. İstismar edilen her itaat, insanı zihnen, fiilen köleleştirir. Böylelerini köle olduklarına bile ikna edemezsiniz. Köle olduğunu bilen birini azat etme imkânı vardır ama özgür olduğunu zanneden hiçbir köleyi azat edip özgür kılamazsınız. Cemaat taassubuyla körü körüne itaatin insanlığın başına ne belalar açabileceğinin fotoğrafı 15 Temmuz'dur. Bu fotoğraftan ders alınmalıdır.

Allah'a isyan içeren şeylere karşı itaatsizlik erdemdir. Eğer bu millet 15 Temmuz kalkışmasına karşı isyan etmeyip itaat etseydi toplumsal köleliğini tescil etmiş olurdu. Ama hain kalkışmaya isyan ederek özgür bir millet oluşunu altın harflerle yazdırdı. Bu manada isyan, özgürlük olarak tebarüz etmektedir. İtaatsizlik yeteneğini kaybedenler, koşulları yöneten değil, koşulların yönettiği nesne durumuna düşerler. Bu ise insan onuruna vurulabilecek en büyük darbedir. Çünkü parça tesirli bomba gibi şahsiyeti yıkar, parçalar.