Toplumsal bütünlüğü temin eden ortak değerler vardır. Bunların en başta gelenlerinden biri iman, diğeri ise istikamet (doğruluk) tur.

1. İman:

İman kalbin kıvamıdır.

وَاعْلَمُٓوا اَنَّ ف۪يكُمْ رَسُولَ اللّٰهِۜ لَوْ يُط۪يعُكُمْ ف۪ي كَث۪يرٍ مِنَ الْاَمْرِ لَعَنِتُّمْ وَلٰكِنَّ اللّٰهَ حَبَّبَ اِلَيْكُمُ الْا۪يمَانَ وَزَيَّـنَهُ ف۪ي قُلُوبِكُمْ وَكَرَّهَ اِلَيْكُمُ الْكُفْرَ وَالْفُسُوقَ وَالْعِصْيَانَۜ اُو۬لٰٓئِكَ هُمُ الرَّاشِدُونَۙ

"Bilin ki, aranızda Allah'ın elçisi bulunmaktadır. Eğer o, birçok işlerde size uysaydı, sıkıntıya düşerdiniz. Fakat Allah, size imanı sevdirmiş ve onu gönüllerinize güzel göstermiş; inkârı, fasıklığı ve (İslam'ın emirlerine) karşı çıkmayı da çirkin göstermiştir. İşte bunlar doğru yolda olanların ta kendileridir." Hucurat, 7.

İman ettim demek dünyanın en değerli iddiasıdır. Her iddia ispat ister. Terziyseniz makası tutuştururlar elinize koyarlar kumaşı önünüze hadi bakalım derler. Berberseniz makası verirler elinize ve iddianızı iddia olmaktan çıkarın derler. İddia etiğiniz şeyin gereğini yapmanızı beklerler. İmanda bir iddiadır. O da ispat gerektirir. Onun ispatı salih amel ve güzel ahlaktır. Dürüstlüktür. İman ederek bir kere yola koyuldumu insan bir daha yoldan dönmemeli, yola yatmamalı, yolu satmamalı, sağa sola yalpa yapmamalı, Sırat-ı Müstekim üzere dostdoğru olmalı ve yol almalıdır. Taki ölüm gelinceye kadar bu kıvamı bozmamalıdır.

وَلَقَدْ نَعْلَمُ اَنَّكَ يَض۪يقُ صَدْرُكَ بِمَا يَقُولُونَۙ

"Andolsun, onların söyledikleri şeylerden dolayı göğsünün daraldığını biliyoruz." Hicr, 97.

فَسَبِّـحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَكُنْ مِنَ السَّاجِد۪ينَۙ

"O halde Rabbini hamd ile tesbih et (yücelt) ve secde edenlerden ol." Hicr, 98.

وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتّٰى يَأْتِيَكَ الْيَق۪ينُ

"Sana ölüm gelinceye kadar Rabbine ibadet et." Hicr, 99.

2. İstikamet Hayattır:

İstikamet, toplum yapısının sağlıklı olması bakımından çok önemli bir konuma sahiptir. Nasıl ki vucut kan dolaşımı sayesinde hayatiyetini sürdürür. Nasıl ki kanın ulaşmadığı deveran etmediği uzuv kangren olur. Kanın dolaşmadığı beden dolaşım sistemi çöker ve sonuçta canlılığını kaybeder. Toplum da bedenin işleyişinden farklı değildir. O da istikamet ve dürüstlük sayesinde varlığını birliğini sürdürebilir. Dürüstlüğünü kaybeden toplum bütünlüğünü, dirliğini kaybeder. Birliğini kaybeden toplumda fesat (kaos) olur. Önü alınamaz bozulmalar yaşanır.

Sıdk Peygamber Mesleğidir:

İstikamet yani sıdk öncelikli olarak peygamberlerin vasfıdır. Onların öncelikli ilkeleri dürüstlüktür. Dürüstlüklerini hiç bir durumda bozmamışlardır. Onlar tüm vazifelerini bu istikamet üzere yapmışlardır. Ümmetlerini de dosdoğru olmaya teşvik etmişlerdir.

اِنَّكَ لَمِنَ الْمُرْسَل۪ينَۙ
"sen elbette (peygamber) gönderilenlerdensin." Yasin, 3.

عَلٰى صِرَاطٍ مُسْتَق۪يمٍۜ
"Sen elbette dosdoğru bir yol üzeresin." Yasin, 4.

Kuranda Sırat-ı Müstekim

Değişik şekillerde Kuran'da otuz üç yerde geçen Sırat-ı Müstekim, Müslüman için hayati öneme sahiptir. İnsanın davranışlarını düzene koyan istikamet bir ayette şöyle beyan edilir.

اِنَّ الَّذ۪ينَ قَالُوا رَبُّنَا اللّٰهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَـتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلٰٓئِكَةُ اَلَّا تَخَافُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَاَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّت۪ي كُنْتُمْ تُوعَدُونَ
"Şüphesiz "Rabbimiz Allah'tır" deyip de, sonra dosdoğru olanlar var ya, onların üzerine akın akın melekler iner ve derler ki: "Korkmayın, üzülmeyin, size (dünyada iken) vadedilmekte olan cennetle sevinin!" Fussilet, 30


Ayette, Müslümanın Üç Önemli Özelliğine İşaret Vardır:

Sağlam bir iman, Allah'a davet ve istikamet sahibi olmak

1. Sağlam Bir İman:

Bir hadis:
Hz. Peygamber (sav) Müslüman şahsiyetin olmazsa olmaz iki ilkesini iman ve dürüstlük olarak belirliyor.

Şöyle ki;
وقيل أبي عمْرة سُفْيانَ بنِ عبد اللَّه رضي اللَّه عنه قال: قُلْتُ : يا رسول اللَّهِ قُلْ لِي في الإِسلامِ قَولاً لا أَسْأَلُ عنْه أَحداً غيْركَ . قال: « قُلْ : آمَنْت باللَّهِ: ثُمَّ اسْتَقِمْ » رواه مسلم
Süfyan İbnu Abdullah es-Sakafî (r.a.) anlatıyor:
Dedim ki:
-Ey Allah'ın Rasûlü, bana İslâm hakkında öyle bir bilgi ver ki, bana yetsin ve sizden başka hiç kimseye İslâm'la ilgili bir şey sormaya ihtiyaç bırakmasın.
Resûlullah Efendimiz (s.a.) şu cevabı verdi:
-'Allah'a iman ettim' de; ve sonra dosdoğru ol" (Müslim, İman 62, (38)

Kalbî kıvamın iki yapı taşı ifade ediliyor.

2. Allah'a Davet:

Kendine, kendi grubuna, kendi partisine, kendi mezhebine değil, Allah'a, Kur'an'a, sünnete kısacası hakikate davet etmelidir.

3. Dosdoğru Çizgide İstikamet Üzere Olabilmek:

Nasıl ki ibadetlerin içinde namaz tesbihin imamesi gibidir. Namaz dinin direğidir. Onu çekerseniz ibadet hayatı çöker. Dürüstlükte ahlaki ilişkilerin imamesi gibidir. Sosyal ilişkilerde dürüstlüğü çekerseniz geriye ne kalır. Toplum içinde güvenilir biri olmanın ilk şartıdır dürüstlük. Sözünde dürüst, işinde doğru, hal ve hareketlerinde ölçü olan her kes toplum içinde değer görür. Sözü yalan, işi hileli hal ve hareketi riyakar olan kişi toplumda güven duyulmayan kişidir.

Dürüst olanı dürüstlüğünü koruyamayanlar dahil herkes sever. Dürüst olmayan ise hiç kimse tarafından sevilmez ve itibar edilmez. İnsan her zaman bir güven ortamında yaşamak ister. Dostluk kurulacaksa ilk şart güvendir. Her hangi bir ortaklık için güven şarttır. Evlilik güven olmadan yürümez. Bu ilişkiler, güvenin varlığı ile varlıklarını korurlar. Dürüstlük giderse güven gider, güven giderse ilişkiler son bulur.

Hayatın Ahengi Sırat-ı Müstekim :

Hayat tarzı dosdoğru yol akıp giden hayatın ahengi. Müslümanca yürüyüşün, mümince duruşun insicamıdır istikamet. Dosdoğru yol, Kur'an'da sırat-ı müstekim olarak ifade edilir.

Müslümanın günlük hayatını çepe çevre kuşatan beş vakit namazın her rekatında günde kırk kere Sırat-ı Müstekim'de bulunma yakarışı dikkat çekmektedir. Günde kırk kere bu yakarış tekrar ettirilmesi insanın sapma riskinin olduğunu gösterir. Bundan sebep Allah namazla elimizden tutar sapmamızı, dağılıp dökülmemizi önler.

Namazda,
اِيَّاكَ نَعْبُدُ وَاِيَّاكَ نَسْتَع۪ينُۜ
"(Allahım!) Yalnız sana ibadet ederiz ve yalnız senden yardım dileriz." Fatiha, 5. Bununla kulluğun yalnız Allaha yapacağı ilan edilir. Hemen peşi sıra,
اِهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَق۪يمَۙ ﴿٦﴾ صِرَاطَ الَّذ۪ينَ اَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْۙ غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَلَا الضَّٓالّ۪ينَ
"Bizi doğru yola, kendilerine nimet verdiklerinin yoluna ilet; gazaba uğrayanlarınkine ve sapıklarınkine değil." Fatiha, 6-7. Yakarışı ile istikamet üzere olma, istikamette kalma telaşı sarar insanı.

Kendilerine nimet verdiklerinin yoluna ifadesi yolun yeni olmadığını bildirir. Daha önce nice yolcuların bu yolu kullanarak selamete çıktıkları anlatılır. Peki bu yol nasıl tesbit edilecek Sırat-ı Müstekim olduğu nereden bilinecek?

Bu sorunun cevabı Nisa Suresi 69'da cevabını buluyor.
وَمَنْ يُطِـعِ اللّٰهَ وَالرَّسُولَ فَاُو۬لٰٓئِكَ مَعَ الَّذ۪ينَ اَنْعَمَ اللّٰهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيّ۪نَ وَالصِّدّ۪يق۪ينَ وَالشُّهَدَٓاءِ وَالصَّالِح۪ينَۚ وَحَسُنَ اُو۬لٰٓئِكَ رَف۪يقاًۜ
"Kim Allah'a ve Peygambere itaat ederse, işte onlar, Allah'ın kendilerine nimet verdiği peygamberlerle, sıddıklarla, şehidlerle ve iyi kimselerle birliktedirler. Bunlar ne güzel arkadaştır." Nisa, 69.

Bu yol, açık ve nettir. İtimal barındırmaz. Sonu her daim sulh u selamete çıkar. Enam Suresi'nde işte benim dosdoğru yolum budur diye ifade edilen ayetler doğru yolun ne olduğunu madde madde ortaya koymuştur.


قُلْ تَعَالَوْا اَتْلُ مَا حَرَّمَ رَبُّكُمْ عَلَيْكُمْ اَلَّا تُشْرِكُوا بِه۪ شَيْـٔاًۜ وَبِالْوَالِدَيْنِ اِحْسَاناًۚ وَلَا تَقْتُلُٓوا اَوْلَادَكُمْ مِنْ اِمْلَاقٍۜ نَحْنُ نَرْزُقُكُمْ وَاِيَّاهُمْۚ وَلَا تَقْرَبُوا الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَۚ وَلَا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّت۪ي حَرَّمَ اللّٰهُ اِلَّا بِالْحَقِّۜ ذٰلِكُمْ وَصّٰيكُمْ بِه۪ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ
"(Ey Muhammed!) De ki: "Gelin, Rabbinizin size haram kıldığı şeyleri okuyayım: Ona hiçbir şeyi ortak koşmayın. Anaya babaya iyi davranın. Fakirlik endişesiyle çocuklarınızı öldürmeyin. Sizi de onları da biz rızıklandırırız. (Zina ve benzeri) çirkinliklere, bunların açığına da gizlisine de yaklaşmayın. Meşrû bir hak karşılığı olmadıkça Allah'ın haram (dokunulmaz) kıldığı canı öldürmeyin.İşte size Allah bunu emretti ki aklınızı kullanasınız." Enam, 151.


وَلَا تَقْرَبُوا مَالَ الْيَت۪يمِ اِلَّا بِالَّت۪ي هِيَ اَحْسَنُ حَتّٰى يَبْلُغَ اَشُدَّهُۚ وَاَوْفُوا الْكَيْلَ وَالْم۪يزَانَ بِالْقِسْطِۚ لَا نُكَلِّفُ نَفْساً اِلَّا وُسْعَهَا وَاِذَا قُلْتُمْ فَاعْدِلُوا وَلَوْ كَانَ ذَا قُرْبٰىۚ وَبِعَهْدِ اللّٰهِ اَوْفُواۜ ذٰلِكُمْ وَصّٰيكُمْ بِه۪ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَۙ
"Rüşdüne erişinceye kadar yetimin malına ancak en güzel şekilde yaklaşın. Ölçüyü ve tartıyı adaletle tam yapın. Biz herkesi ancak gücünün yettiği kadarıyla sorumlu tutarız. (Birisi hakkında) konuştuğunuz zaman yakınınız bile olsa adil olun. Allah'a verdiğiniz sözü tutun. İşte bunları Allah size öğüt alasınız diye emretti." Enam, 152.


وَاَنَّ هٰذَا صِرَاط۪ي مُسْتَق۪يماً فَاتَّبِعُوهُۚ وَلَا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَب۪يلِه۪ۜ ذٰلِكُمْ وَصّٰيكُمْ بِه۪ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ
"İşte bu, benim dosdoğru yolum budur. Artık ona uyun. Başka yollara uymayın. Yoksa o yollar sizi parça parça edip O'nun yolundan ayırır. İşte size bunları Allah sakınasınız diye emretti." Enam, 153.

Başka Yollara Tevessül Eilmemelidir.

Sırat-ı Müstekim'de insana pusu kuran kadim düşman şeytan, boş durmamaktadır.

قَالَ رَبِّ بِمَٓا اَغْوَيْتَن۪ي لَاُزَيِّنَنَّ لَهُمْ فِي الْاَرْضِ وَلَاُغْوِيَنَّهُمْ اَجْمَع۪ينَۙ ﴿٣٩﴾ اِلَّا عِبَادَكَ مِنْهُمُ الْمُخْلَص۪ينَ
İblis, "Rabbim! Beni azdırmana karşılık, andolsun ki yeryüzünde kötülükleri onlara güzel göstereceğim, içlerinde ihlâsa erdirilmiş kulların hariç, onların hepsini azdıracağım" dedi. Hicr, 39-40.

Her yolculuk kendi çapında bir parça risk taşır. Kulluk yürüyüşü ise hepten risklidir. İnsanın baş düşmanı tarafından sürekli engellemek ister. Yola girmek yetmez yolda kalmak, düşmeden sürçmeden yol almak gerekir.

Peygamberin istikamet hassasiyeti

Beni hud suresi ihtiyarlattı buyuran peygamberimizin hassasiyetine bakacak olursak bu yolculuğun hiçte kolay olmadığını görürüz. öyle böyle değil. Rahmet peygamberi bile uyarılmışsa bizim halimiz nice olur üzerinde iyice düşünmemiz gerekir.

فَاسْتَقِمْ كَمَٓا اُمِرْتَ وَمَنْ تَابَ مَعَكَ وَلَا تَطْغَوْاۜ اِنَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَص۪يرٌ
"Öyle ise emrolunduğun gibi dosdoğru ol. Beraberindeki tövbe edenler de dosdoğru olsunlar. Hak ve adalet ölçülerini aşmayın. Şüphesiz O yaptıklarınızı hakkıyla görür." Hud, 112.

Sırat-ı Müstekim Alanları:

1. Sözünde Müstekim

Fiil ve kalbi istikamet.
يَٓا اَيُّهَا الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا اتَّقُوا اللّٰهَ وَقُولُوا قَوْلاً سَد۪يداًۙ
Ey iman edenler! Allah'a karşı gelmekten sakının ve doğru söz söyleyin. Ahzap, 70.

2. İşinde Mistekim

اِنَّ الَّذ۪ينَ قَالُوا رَبُّنَا اللّٰهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَـتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلٰٓئِكَةُ اَلَّا تَخَافُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَاَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّت۪ي كُنْتُمْ تُوعَدُونَ
"Şüphesiz "Rabbimiz Allah'tır" deyip de, sonra dosdoğru olanlar var ya, onların üzerine akın akın melekler iner ve derler ki: "Korkmayın, üzülmeyin, size (dünyada iken) vadedilmekte olan cennetle sevinin!" Fussilet, 30

3. Kalben İstikamet Üzere Olabilmek

رَبَّنَا لَا تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ اِذْ هَدَيْتَنَا وَهَبْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةًۚ اِنَّكَ اَنْتَ الْوَهَّابُ
(Onlar şöyle yakarırlar): "Rabbimiz! Bizi hidayete erdirdikten sonra kalplerimizi eğriltme. Bize katından bir rahmet bahşet. Şüphesiz sen çok bahşedensin." Al-i İmran, 8.

4. İstikamet Ehli İle Birlikte Olmak.

يَٓا اَيُّهَا الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا اتَّقُوا اللّٰهَ وَكُونُوا مَعَ الصَّادِق۪ينَ
"Ey iman edenler! Allah'a karşı gelmekten sakının ve doğrularla beraber olun." Tevbe, 119.

Bu alanlarda istikametini bozmadan yol alabilenler islam ahlakından nasibini alabilenlerdir. Kişiliği oluşturmuş biri hayatın bütün evrelerini istikametini bozmadan aşar. İman ve istikamet kıvamını bozmadan her zorluğun üstesinden gelir. İnsicamını dağıtmadan kulluk yürüyüşünü tamamlar.

HZ. PEYGAMBER'İN (SAV) DÜRÜSTLÜĞÜ

Onun Eşinde Bıraktığı İntiba

Sünnetiyle hayatımızı sarıp sarmalayan Hz. Peygamber (sav) dürüstlük konusunda da bize "Üsve-i Hasene" en güzel örnek olma vasfını sürdürüyor. Onun hayatından iki kesit sunmaya çalışacağız. Dürüstlüğü ve çevresine nasıl emniyet saçtığı bu örneklerle daha iyi kavranacaktır.

Hirada Cibril-i Emin'le ilk karşılaşması onu endişeye sevk etmiş ve Hz. Hatice'nin yanına gelmişti. Durumu müminlerin annesi ile paylaştığında Hz. Hatice ona korkma Allah seni mahcup etmeyecektir. O seni fenalığa terk etmeyecektir. O sana ancak iyilik edecektir. Çünkü diyerek sıraladığı hasletler bugün bütün insanlığın hasret duyduğu hasletlerdir.

İşte O Hasletler

1. Hısım akrabanı gözetirsin
2. Aileni korursun
3. Herkese doğru yolu gösterirsin
4. Yetimi gözetir doyurursun
5. Sözün en doğrusunu söylersin
6. Emanete ihanet etmezsin
7. Felakete maruz kalmışlara yardıma koşarsın
8. Fakir fukaraya yardım edersin
9. Herkese karşı zarif ve ince ruhlu davranırsın. (Buhârî, Bedyü'l-Vahy 1.)

Dinin kişilerin hayatında ve toplum bünyesinde tesis etmek istediği ahlaki ilkeler de bunlar değil mi?

Onun Zeyd'de Bıraktığı İntiba:

Zeyd İbn-i Harise Arabistan'da sıradanlaşan savaşların birinde esir düşer. Köle pazarında satılan Zeyd, bir şekilde Hz. Muhammed'in kölesi olmuştur. Ailesi Zeyd'i uzun süre aramış nihayet onu Hz. Muhammed'in yanında bulmuşlar. Zeyd'in ailesi adet olan köle fidyesini ödeyerek oğullarını alıp götürmektir. Düşünceşlerini açık edip, tekliflerini Hz. Peygamber'e yaptılar. Onun cevabı şu oldu: Sizi anlayışla karşılarım. Teklifinizi de makul buluyorum. Ancak oğlunuz benim yanımda bir köle gibi değil evlat gibidir. Zeyd sizinle gelmek isterse buna mukabil bir fidyede istemem alın götürün. Şu andan itibaren serbesttir sizinle gidebilir. Huzur içinde kendileriyle eve dönmeleri hususunda teklif etti Zeyd'in babası. Zeyd şu cevabı verdi babasına: Elbette sen benim babamsın ben burada Muhammed'in (sav) yanında öyle şeyler gördümki onu ebediyyen herkese tercih ederim. Bu sözlerden hayli memnun olan Hz. Muhammed, Kabe'nin önüne vardı ve herkesin içinde Zeyd'i azad ettiğini bundan böyle evlat edindiğini açıkladı. Zeyd'in ailesi onu götürememenin burukluğu ve onun güven altında olduğu gururuyla oradan ayrıldılar. (Tabakât, 3/42; Üsdü'l-Gâbe, 2/225.)

Hazrlayan: Talip Akbaş  / Vaiz