İmanın İki Eylem Boyutu: SADAKAT VE SADAKA

Sadakat:

Sadakat, sadaka kelimesi ile aynı kökten gelir. Öyle ise sadakat ile sadaka arasında bir bağ kurulmalıdır. Bu bağı gelin birlikte kurmaya çalışalım. Bu iki kavramın yolları bir yerde kesişiyor. "İçten bağlılık, sağlam dostluk" anlamına gelen Sadakat; (TDK) kalb ile tasdik edilen inanca uygun davranış ortaya koymaktır. Bu davranışı ortaya koyan kişiye ise sadık denir. Hz. Ebu Bekir'in (ra) sıddık ünvanı ile anılması, kalbinin tasdik ettiğini koşulsuz uygulamasındandır. İnandığı gibi davranmasıdır.

"Yardım etmek amacıyla verilen şey" anlamına gelen Sadaka ise; (TDK) imanın sadakatini gösteren davranıştır. İnsan, düşünce, söz ve davranışlarında dürüst, içten ve samimi olmalıdır. İyi olmak yetmez iyilikten yana tavır almalıdır. Duruşunu bozmadan değerlerine sadakatle bağlı kalmalıdır. Sadakat, dinimizin en temel ilkelerindendir. İnsan onuruna en yakışan duygu sadakat duygusudur. Toplum yapısını sağlam tutan ve toplumsal bütünlüğü koruyan önemli bir ilkedir sadakat.

Ferdin kendisiyle, ailesiyle, çevresiyle, ve nihayet rabbiyle barışık olması sadakat duygusuna bağlıdır. İnsan, sadakati oranında mutlu, müreffeh ve huzurludur. Sadakat erdemini kuşanan kişi her toplumda değerlidir. Gittiği her yerde itibar görür. Sadakatsiz biri hiç bir toplumda değer ve itibar görmez.

Kişisel, toplumsal, ticari, komşuluk akrabalık gibi ilişkileri canlı tutan ve sürdürülür kılan unsur sadakattir. Sadakatini dürüstlüğünü kaybeden birinin, artık kaybedecek nesi kalmıştır ki.

Öyleyse, dinimize, milli ve manevi değerlerlerimize, vatanımıza, milletimize sadakat, bir mümin olarak bizim vazgeçilmez ilkemiz olmalıdır.

Sadaka:

Hadislere bakıldığında inanç, ibadet, ahlak ve infak alanlarında dürüstlüğün davranışa yansıma biçimleri sadaka olarak isimlendirildiği görülür. Sadaka bugün bir anlam kaymasına uğramıştır. Karşılıksız olarak birine bir şeyler vermek hatta bozuk para vermek şeklinde anlaşılır olmuştur. Bu doğru değildir. Sadaka imanın sadakatini ortya koyan her davranıştır. Kuran'da, evlenen erkeğin evleneceği geline vereceği mihir "sadukât" olarak ifade edilir.

Konu ayette şöyle geçer:
وَاٰتُوا النِّسَٓاءَ صَدُقَاتِهِنَّ نِحْلَةًۜ فَاِنْ طِبْنَ لَكُمْ عَنْ شَيْءٍ مِنْهُ نَفْساً فَكُلُوهُ هَن۪ٓيـٔاً مَر۪ٓيـٔاً
"Kadınlara mehirlerini (bir görev olarak) gönül hoşluğuyla verin. Eğer kendi istekleriyle o mehrin bir kısmını size bağışlarlarsa, onu da afiyetle yiyin." (Nisâ, 4)

Mihir veren kişi demiş olurki evliliğimize sadık kalacağıma söz veriyorum. Bu sözümü teyiden de şu miktarı sana veriyorum. Bu aynı zamanda kişinin evine ve eşine sevgi ile bağlı ve sadık olacağının bir belgesi niteliğindedir. Nikahta verilen mihir işte bu anlama gelir.

Konu İle İlgili Bir Ayet: Sadıkların Özellikleri

لَيْسَ الْبِرَّ اَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلٰكِنَّ الْبِرَّ مَنْ اٰمَنَ بِاللّٰهِ وَالْيَوْمِ الْاٰخِرِ وَالْمَلٰٓئِكَةِ وَالْكِتَابِ وَالنَّبِيّ۪نَۚ وَاٰتَى الْمَالَ عَلٰى حُبِّه۪ ذَوِي الْقُرْبٰى وَالْيَتَامٰى وَالْمَسَاك۪ينَ وَابْنَ السَّب۪يلِ وَالسَّٓائِل۪ينَ وَفِي الرِّقَابِۚ وَاَقَامَ الصَّلٰوةَ وَاٰتَى الزَّكٰوةَۚ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ اِذَا عَاهَدُواۚ وَالصَّابِر۪ينَ فِي الْبَأْسَٓاءِ وَالضَّرَّٓاءِ وَح۪ينَ الْبَأْسِۜ اُو۬لٰٓئِكَ الَّذ۪ينَ صَدَقُواۜ وَاُو۬لٰٓئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ
"İyilik, yüzlerinizi doğu ve batı taraflarına çevirmeniz(den ibaret) değildir. Asıl iyilik, Allah'a, ahiret gününe, meleklere, kitap ve peygamberlere iman edenlerin; mala olan sevgilerine rağmen, onu yakınlara, yetimlere, yoksullara, yolda kalmışa, (ihtiyacından dolayı) isteyene ve (özgürlükleri için) kölelere verenlerin; namazı dosdoğru kılan, zekâtı veren, antlaşma yaptıklarında sözlerini yerine getirenlerin ve zorda, hastalıkta ve savaşın kızıştığı zamanlarda (direnip) sabredenlerin tutum ve davranışlarıdır. İşte bunlar, doğru (sadıklar) olanlardır. İşte bunlar, Allah'a karşı gelmekten sakınanların ta kendileridir." (Bakara, 177)

Konuyla İlgili Bir Hadis: Sözde Ve Eylemde Sadakat

إنَّ الصَّدْقَ يَهْدِي إِلَى الْبِرِّ وَإِنَّ الْبِرَّ يَهْدِي إِلَى الجَنَّةِ ، وَإِنَّ الرَّجُلَ ليصْدُقُ حَتَّى يُكتَبَ عِنْدَ اللَّهِ صِدِّيقاً ، وإِنَّ الْكَذِبَ يَهْدِي إِلَى الفجُورِ وَإِنَّ الفجُورَ يَهْدِي إِلَى النَّارِ ، وَإِنَّ الرَّجُلَ لَيَكْذِبُ حَتَّى يُكتَبَ عِنْدَ اللَّهِ كَذَّاباً
"Şüphesiz ki sözde ve işde doğruluk hayra ve üstün iyiliğe yöneltir. İyilik de cennete iletir. Kişi doğru söyleye söyleye Allah katında sıddîk (doğrucu) diye kaydedilir. Yalancılık, yoldan çıkmaya (fücûr) sürükler. Fücûr da cehenneme götürür. Kişi yalancılığı meslek edinince Allah katında çok yalancı (kezzâb) diye yazılır." (Buhâri, Edeb 69)

Görüldüğü gibi yukarda zikrettiğimiz ayet ve hadiste iyilik (birr) ve doğruluk (sıdk) arasında kurulan ilişki dikkat çekmektedir. Ayette inanç, ibadet, ahlak, infak gibi konular sıralanır ve bunlar sadık kimselerin vasfı olarak ortaya konur. Hadiste ise sadakatin insanı götüreceği güzellikler ifade edilir. Diğer yandan sadakat erdemi kaybedilince varılacak kötü akıbet gözler önüne serilmektedir.

İçinde "Sadaka" Geçen Hadislere Toplu Bir Bakış

-Dini hayatın özünü iman oluşturur. İman olmadan hiç bir şey olmaz. İmanın esasları kaynaklarımızda ayrıntılı bir şekilde açıklanmıştır. İman ve salih amel kurtuluşun yolu olarak Kuran'ın bir çok ayetinde zikredilir.

مَنْ عَمِلَ صَالِحاً مِنْ ذَكَرٍ اَوْ اُنْثٰى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيٰوةً طَيِّبَةًۚ وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ اَجْرَهُمْ بِاَحْسَنِ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ
"Erkek veya kadın, kim mü'min olarak iyi iş işlerse, elbette ona hoş bir hayat yaşatacağız ve onların mükafatlarını yapmakta olduklarının en güzeli ile vereceğiz." (Nahl, 97)


-Dini hayatın diğer bir unsuru ibadetlerdir. Zira insanın yaratılış gayesi Allah'a kul olmaktır. Konu bir ayet-i celilede şöyle anlatılır:

وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْاِنْسَ اِلَّا لِيَعْبُدُونِ
"Ben insanları ve cinleri ancak bana ibadet etsinler diye yarattım" (Zâriyat, 51/56)

-Dini hayatı güzelleştiren hasletlerden biri de güzel ahlaktır.

وَإِنَّكَ لَعَلى خُلُقٍ عَظِيمٍ:
"(Ey Muhammed) Şüphesiz sen büyük bir ahlak üzeresin." (Kalem, 4)

-Dini yaşantının iktisadi alanını içeren infak, iman ve ibadetten bağımsız değildir. İman ve ibadetle doğrudan ilişkilidir. Ahirete iman etmek orası için önceden yatırım yapmayı zorunlu kılar. İnfak ise Allah yolunda yapılan tüm fedakarlıkları içine alan ahiret yatırımıdır. Dolayısıyla ibadet, ahlak ve infak bir yönüyle imanın en güzel destekçileri, besleyici gıdası ve koruyucu kalkanıdır. Sayısız nimetlerle donatılan insan onuruna yaraşanda bu değil midir? 

Bakınız rabbimiz buyuruyor ki;
وَاٰتٰيكُمْ مِنْ كُلِّ مَا سَاَلْتُمُوهُۜ وَاِنْ تَعُدُّوا نِعْمَتَ اللّٰهِ لَا تُحْصُوهَاۜ اِنَّ الْاِنْسَانَ لَظَلُومٌ كَفَّارٌ۟
"O, İstediğiniz şeylerin hepsinden size verdi. Eğer Allah'ın nimetlerini saymaya kalkışsanız sayamazsınız. Şüphesiz insan çok zalimdir, çok nankördür." (İbrâhîm, 14/ 34)

Müslüman, dini hayatını güzelleştirmek istiyorsa Müslümanlığının bir gereği olarak işte bu değerlere tutunmalı ve bunlarla yol almalıdır.

Tesbit edebildiğimiz kadarıyla içinde sadaka geçen hadisler, inanç ibadet, ahlak ve infak konularıyla doğrudan ilişkilidir. Bu bakımdan sadaka hadislerini inanç, ibadet, ahlak ve infak başlıkları altında ele alıp birlikte okumayı uygun gördük.

İNANÇ

1. Allah'ı Yüceltmek
• Allah'ı tekbir edişiniz sadakadır. (İbn Hanbel,Müsned, V, 167)

2. Allah'a Hamd Etmek/Övmek
• Allah'a hamd etmeniz sadakadır. (Müslim, Musafirin, 84)

3. Allah'ı Tesbih
• Allah'ı tespih edişiniz sadakadır. (Ebu Davud, Tatavvu, 12.)

İBADET

1. Allaha Kulluk/İbadet
• Namaza attığınız her adım sadakadır. (Buharî,Cihad, 62.)

2. İnsanlara Eziyet Veren Bir Engeli Kaldırmak
• Yolda insanlara eziyet veren bir şeyi kaldırıp atman sadakadır. (Buharî, Mezalim, 34.)

3. Hasta Ziyaret
• Hastaları ziyaret etmeniz sadakadır. (el-Heysemî, Hilye, VII, 109.)

4. İlim Öğrenmek
• En üstün sadaka kişinin ilim öğrenmesi ve öğrendiği ilmi Müslüman kardeşinde öğretmesidir. (İbn Mace, I, 89.)

5. İyiliği Yaymak/Muslih/Aktif İyi
• Emr-i bi'l-ma'ruf ve nehy-i ani'l-münker sadakadır. (Ebu Davud, Tatavvu, 12.)

Not: Tüm peygamberler iyiliği yaymaya başlamadan evvel alabildiğine saygı görmüş, en emin insan muamelesi ile karşılaşmıştır. İyiliği yaymaya yani muslih yani ıslah etmeye başladıklarında en onulmaz tavırlarla karşılaşmışlardır.

6. Kötülükten Uzak Olmak
• Şerden uzak olmanız sadakadır. (İbn Ebi'd-Dünya, Kitabu's-Samt, 179.)

AHLAK

1. İnsanlarla Doğru İletişim Kurmak.

تَبَسُّمُكَ فِي وَجْهِ أخِيكَ لَكَ صَدَقَةٌ
Mümin kardeşine tebessüm etmen sadakadır.
وَأمْرُكَ بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهْيُكَ عَنِ الْمُنْكَرِ صَدَقَةٌ
İyiliği emredip kötülükten sakındırman sadakadır.
وَإِرْشَادُكَ الرَّجُلَ فِي أرْضِ الضَّلاَلِ لَكَ صَدَقَةٌ
Yolunu kaybeden kimseye yol göstermen sadakadır.
وَإِمَاطَتُكَ الْحَجَرَ وَالشَّوْكَ وَالْعَظْمَ عَنِ الطَّرِيقِ لَكَ صَدَقَةٌ
Yoldan taş, diken, kemik gibi şeyleri kaldırıp atman da senin için sadakadır. (Müslim, Birr, 36.)

• Güzel söz sadakadır. (İbn Hanbel, Müsned, II, 312.)

• Yumuşak söz sadakadır. (Buharî, Edep, 34.)

• Kardeşinin yüzüne tebessüm etmen sadakadır. (Tirmizî, IV, 339.)

• Allah'ın kullarına selâm vermen sadakadır. (Buharî, Sulh, 11.)

2. İnsanlarla Rehberlik Etmek

• İnsanlara yol göstermen sadakadır. (İbn Hanbel, Müsned, II, 154.)

• Yolunu kaybedene yol göstermeniz sadakadır. (İbn Hanbel, Müsned, II, 42.)

3. İnsanlara Yardım

• Bir kimsenin bineğine binmesi için yardımcı olman sadakadır. (İbn Hanbel, Müsned, II, 350.)

• Bir kimsenin yükünü yüklemesi için yardımcı olman sadakadır. (İbn Hanbel, Müsned, II, 316.)

4. İnsanlara Karşı Fedakarlık

Dinin, Aklın Ve Bilimin Doğru Kabul Ettiği Her Şey
كلُّ مَعْرُوفٍ صَدَقَةٌ
*"Her bir ma'ruf (dinin, aklın, ilmin onayladığı) sadakadır" (Neseî)

كُلُّ مَعْرُوفٍ صَدَقَة وَإِنَّ مِنْ الْمَعْرُوفِ أَنْ ‏ ‏تَلْقَى
أَخَاكَ بِوَجْهٍ ‏ ‏طَلْقٍ ‏وَأَنْ تُفْرِغَ مِنْ دَلْوِكَ فِي إِنَاءِ أَخِيكَ
Her iyilik sadakadır. kardeşine güleryüz göstermen (sadakadır) kovandaki suyu kardeşinin kabına boşaltman da sadakadandır. (Tirmizî, Birr, 36.)

5. Düşküne Yardım

• Zayıf bir kimseye gücünle yardımcı olman sadakadır. (İbn Hanbel, Müsned, V, 154.)

6. İnsanları Barıştırmak

• İki kişinin arasını bulman, iki kişinin arasında adaletle hükmetmen sadakadır. (Buharî, Sulh, 11.)

7. Engellilere Yardım

• Konuşma özürlü (ersem) bir insanın kendisini ifade etmesine yardımcı olman sadakadır. (İbn Hanbel, Müsned, V, 154.)

8. İnsanlarla Geçimli Ve Uyumlu Olmak

• İnsanlarla iyi geçinmek sadakadır. (İbn Ebi'd-Dünya, Mudarât, s. 24)

9. İnsanın Ölüsüne Bile Saygı

• Cenazelere katılmanız sadakadır. (el-Heysemî, Hilye, VII, 109.)

İNFAK

1. Değer Üreten Birine Yardım

• Sanat ehline yardımcı olmanız sadakadır. (el-Heysemî, Hilye, VII, 109.)

2. Üretime Katkı/Tabiatı Korumak

مَا مِنْ مُسْلِمٍ يَغْرِسُ غَرْسًا أوْ يَزْرَعُ زَرْعًا فَيَـأكُلُ مِنْهُ

طَيْرٌ أوْ إِنْسَانٌ أوْ بَهِيمَةٌ إِلاَّ كَانَ لَهُ بِهِ صَدَقَةٌ
• Toprağa diktiğiniz her bitki, her ağaç sizin için sadakadır. (İbn Hanbel, Müsned, VI, 362.)

• İnsanın veya hayvanların ondan yedikleri sizin için sadakadır. (İbn Hanbel, Müsned, VI, 362.)

3. Çalışmak Üretmek/Paylaşmak

• Çocuklarınıza yedirdiğiniz sadakadır. (İbn Hanbel, Müsned, IV, 121.)

• Eşinize yedirdiğiniz sadakadır. (İbn Hanbel, Müsned, IV, 121.)

• Yanınızda çalışanlara yedirdiğiniz sadakadır. (İbn Hanbel, Müsned, IV, 121.)

4. Aile Kurumuna Yönelik Her Çaba

• Kişinin kendi ailesi için nafaka temin etmesi sadakadır. (Buharî, İman, 41.)

Özetle sadaka; kişinin kendine, Allah'a ve bütün insanlığa yönelik sadakatini, dürüstlüğünü, samimiyetini gösteren davranışlarının tamamıdır. Sıdkı bozmadan yol alanların işidir sadaka ve sadakat.

وَقُلْ رَبِّ اَدْخِلْن۪ي مُدْخَلَ صِدْقٍ وَاَخْرِجْن۪ي مُخْرَجَ صِدْقٍ وَاجْعَلْ ل۪ي مِنْ لَدُنْكَ سُلْطَاناً نَص۪يراً

"Ve şöyle niyaz et: “Rabbim! Girilecek yere doğrulukla girmemi, çıkılacak yerden de doğrulukla çıkmamı sağla, bana tarafından yardımcı bir güç ver!" (İsra, 80)

Hazırlayan: Talip AKBAŞ - Vaiz