SOSYAL İLİŞKİLER AÇISINDAN GÖREV VE SORUMLULUK

وَلاَ تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولـئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْؤُولاً:

     “Bilmediğin şeyin ardına düşme. Çünkü kulak, göz ve kalp, bunların hepsi ondan (yaptıklarından) sorumludur.”   (İSRA SURESİ – 36. AYET)

     Peygamberlerin toplumlara karşı sorumluluğu; ilâhî vahyi, Allah’ın talimatlarını insanlara ulaştırmak, dinî konuları sözlü ve uygulamalı olarak açıklamaktır (tebliğ ve teybîn). Toplumların görevleri ise Peygamberi ve tebliğ ettiği dini kabul etmek, Allah ve Peygamberine itaat etmektir. Son Peygamber Hz. Muhammed (SAV) son hak din İslâm’ı insanlara duyurmuş ve açıklamıştır. Artık bundan sonra peygamber gelmeyecektir. İnsanlar, Peygambere karşı görevlerini onun tebliğ ettiği Kur’ân ve Sünnete karşı yapacaklardır.

     Yöneticilerin sorumluluğu, halkın yararını gözetmek, onların haklarını korumak, onlara âdil ve tarafsız davranmak ve onlara zulmetmemektir. Halkın görevi ise üzerine düşenleri yapmak ve konulan kurallara uymaktır.

     Ana-babanın çocuklarına karşı sorumluluğu, onları sağlıklı, eğitimli, terbiyeli ve dindar olarak yetiştirmek, çocukların görevleri ise ana-babalarının sözlerini dinlemek ve onlara iyi davranmaktır.

     İşte böyle her kesimin karşılıklı sorumluluk, hak ve görevleri vardır. İnsanlar; inanç, söz, fiil ve davranışlarından, sahip oldukları nimetlerden; bedeni, eli, ayağı, gözü, kulağı, dili ve aklını iyi ve hayırda kullanıp kullanmadıklarından, ilmi ile amel edip etmediklerinden, görevlerini yapıp yapmadıklarından, insan haklarına riayet edip etmediklerinden... sorumludurlar.

     Bu yazımızda insanların görev ve sorumluluklarını özet olarak ifade eden bir ayetin tahlilini yapmaya çalışacağız: Bu ayet, “Bilmediğin şeyin ardına düşme. Çünkü kulak, göz ve kalp, bunların hepsi ondan (yaptıklarından) sorumludur.” anlamındaki İsrâ suresinin 36. ayetidir.

ÂYETİN  ANLAM  VE  YORUMU

     Yüce Allah, ayette Peygamberimiz Hz. Muhammed’e (SAV) ve her mümine hitaben; “İyice bilmediğin şeyin ardına düşme, zanla hareket etme, bilmediğin konularda konuşma” buyurarak bir yasak koymakta ve bunun gerekçesini de şöyle bildirmektedir. “Çünkü göz, kulak ve kalp bunların hepsi yaptıklarından; göz gördüğünden, kulak duyduğundan, kalp azminden, düşündüğünden, bunların kötü olanlarından sorumludur ve âhirette sorgulanacaktır.”

     Sahabe bilgin Abdullah İbni Abbas ayetin birinci cümlesine: “İyice bilmediğin şeyi söyleme”, “Hiç kimseye bilmediğin bir şeyi isnat etme”; tâbiî bilgin Katâde b. Dâime: “Görmediğin halde gördüm, duymadığın halde duydum, bilmediğin halde biliyorum deme. Çünkü yüce Allah bunlardan seni sorgulayacaktır.”; yine tâbiî bilgin Mücâhid b. Cebr: “İyice bilmediğin bir şeyle kimseyi kötüleme.” anlamını vermiştir.

     Alûsî’nin dediği gibi ayet; yalan sözü, yalancı şahitliği, iftira etmeyi, körü körüne ve bilgisizce başkalarını taklit etmeyi ve kötü işleri kurgulamayı yasaklamaktadır. Bunlardan her biri başka ayet ve hadislerde de yasaklanmaktadır.

AYETİN İÇERDİĞİ HÜKÜMLER

     Ayet, altı hüküm içermektedir:

1-) ZANLA HAREKET ETMEMEK

     Zan, zıt anlamlı bir kelime olup sanmak, sezmek ve itham etmek anlamına geldiği gibi bilmek ve itaat etmek anlamına da gelir. Bu itibarla zannın bazısı günah sayılmıştır:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيراً مِّنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ:

     “Ey müminler! Zannın birçoğundan sakının. Çünkü zannın bazısı günahtır.” (HUCURAT SURESİ–12. AYET) ayeti bunun delilidir. Bu anlamda zan iyice bilmeden tahmine göre konuşmak, fikir yürütmek ve bilgi vermektir ki tahlil ettiğimiz ayet, bu tür zandan müminleri men etmektedir. Çünkü bu tür zanda yalan ve iftira vardır.

إِنَّ الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ لَيُسَمُّونَ الْمَلَائِكَةَ تَسْمِيَةَ الْأُنثَى:وَمَا لَهُم بِهِ مِنْ عِلْمٍ إِن يَتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَّ وَإِنَّ الظَّنَّ لَا يُغْنِي مِنَ الْحَقِّ شَيْئاً:

     “Ahirete iman etmeyenler meleklere dişi isimler veriyorlar. Onların bu hususta bir bilgileri yoktur, sadece zanna uyuyorlar, zan ise hakikat namına hiçbir şey ifade etmez.”  (NECM SURESİ - 27–28. AYETLER) ayeti bu gerçeği ifade etmektedir.

     Mümin, sadece bildiği konuda konuşmak, bildiğini, gördüğünü ve duyduğunu söylemek zorundadır. Mümin, zanna göre hareket edemez:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِن جَاءكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَأٍ فَتَبَيَّنُواأَن تُصِيبُوا قَوْماً بِجَهَالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلَى مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِينَ:

     “Ey müminler! Size fâsık biri bir haber getirirse onun doğruluğunu araştırın. Yoksa bilmeyerek bir topluluğa karşı kötülük edersiniz de sonra yaptığınıza pişman olursunuz.”  (HUCURAT SURESİ – 6. AYET) ayeti ve:

     “Zandan sakının çünkü zan, sözlerin en yalanıdır…”

     “Kişiye, her duyduğu şeyi (aslını araştırmadan, doğru olup olmadığını kesin olarak bilmeden) konuşması / başkalarına anlatması günah olarak yeter.” hadisleri zanla hareket etmenin günah olduğunu, zandan kaçınılması gerektiğini ifade etmektedir.

     Fert ve toplumların zararına olmayan, hayra ve iyiliğe yönelik iyi zan (hüsnü zan) bu hükme dâhil değildir. Mesela Müslüman olduğu zannıyla ölen bir insanın cenaze namazının kılınması, onun Müslüman mezarlığına defnedilmesi; kıbleyi bilmeyen kimsenin araştırma sonucu tahmin ettiği cihete yönelerek namaz kılması, besmele çekilerek kesildiğini görmediği bir hayvanın etini “Müslüman, Allah’ın adını anarak kesmiştir” diyerek yemesi, bir insanda görülen olumsuz bir davranışı iyiye yorması bu tür zandır. Bir insanda görülen olumsuz bir davranışı iyiye hamletmek, o insanı hemen kötülememek hüsnü zandır. Peygamberimiz (SAV): “Hüsnü zan güzel ibadetlerden biridir.” buyurmuştur. Hüsnü zan, bu ayetteki yasak kapsamına girmez.

2-) YALAN SÖYLEMEMEK

     Yalan; Kur’ân’ın tabiriyle “KİZB”; doğru olmayan gerçek dışı söze denir. Yalan söz; İslâm’ın yasak ettiği davranışlardan biridir ve büyük günahtır:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَقُولُوا قَوْلاً سَدِيداً:

     “Ey Müminler! Allah’a karşı gelmekten sakının, doğru söz söyleyin.” (AHZAB SURESİ – 70. AYET)

إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي مَنْ هُوَ كَاذِبٌ كَفَّارٌ:

     “... Allah, yalancı, nankör olan kimseyi doğru yola iletmez.” (ZÜMER SURESİ – 3. AYET) ayetleri;

     “Size doğru sözlü olmayı tavsiye ederim. Çünkü doğruluk iyiliğe iyilik de cennete götürür...”

     “Yalandan sakının. Çünkü yalancılar hak yoldan sapmış, günaha dalmış kimselerle (fâcirlerle) beraberdir. Yalancılar ve fâcirler ise cehenneme gireceklerdir...”

     “Yalandan sakının. Yalanın ciddisi de şakası da iyi değildir...”

     “Devamlı doğru söz söyleyen kişi Allah katında doğru söz (sıddîk) olarak yazılır.  Devamlı yalan söyleyen kişi de Allah katında çok yalancı (kezzâb) olarak yazılır.”

     “İnsanları güldürmek için yalan konuşan kimseye yazıklar olsun.” mealindeki hadisler doğru sözlü olmanın ve yalan sözden kaçınmanın gerekli olduğunu ifade etmektedir. Yalan söylemek münafıkların işi ve nifak alametidir.

3-) İFTİRA ETMEMEK

     İftira; bir insanın söylemediği sözü söyledi, yapmadığı şeyi yaptı demektir. İftira, büyük günahlardan biridir:

إِنَّ الَّذِينَ يَرْمُونَ الْمُحْصَنَاتِ الْغَافِلَاتِ الْمُؤْمِنَاتِ لُعِنُوا فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ:

     “O namuslu, bir şeyden habersiz mümin kadınlara zina suçu isnat edenler dünyada da ahirette de lanetlenmişlerdir. Onlar için büyük bir azap vardır.” (NUR SURESİ – 23. AYET) ayeti ve “İftira eden kimse ziyana uğramıştır.” hadisi ve bunun delilidir. İftira eden kimse iftira ettiği insanın kişilik haklarına saldırmış ve kul hakkı yüklenmiş olur.

4-) YALANCI ŞAHİTLİK YAPMAMAK

     “Yalancı şahitlik”; bir kimsenin herhangi bir konuda bilmediği, görmediği, duymadığı halde bildiğini, gördüğünü duyduğunu söylemesidir. Yalancı şahitlik, büyük günahlardan biridir.

     “Kim şahitlik edecek durumda olmadığı halde bir Müslüman’ın aleyhine şahitlik ederse cehennemdeki yerine hazırlansın.” hadisi bunun delilidir.

     Allah, Kur’an’da şöyle buyuruyor:

وأقيم الشهادةلله:

     “Şahitliği dosdoğru yapın…” (TALAK SURESİ – 2. AYET)

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ كُونُواْ قَوَّامِينَ بِالْقِسْطِ شُهَدَاء لِلّهِ وَلَوْ عَلَى أَنفُسِكُمْ أَوِ الْوَالِدَيْنِ وَالأَقْرَبِينَ إِن يَكُنْ غَنِيّاًأَوْ فَقَيراً فَاللّهُ أَوْلَى بِهِمَا فَلاَ تَتَّبِعُواْ الْهَوَى أَن تَعْدِلُواْ وَإِن تَلْوُواْ أَوْ تُعْرِضُواْ فَإِنَّ اللّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيراً:

     “Ey iman edenler! Kendiniz, ana babanız ve en yakınlarınızın aleyhine de olsa Allah için şahitlik yaparak adaleti titizlikle ayakta tutan kimseler olun, şahitlik ettikleriniz zengin veya fakir de olsalar adaletten ayrılmayın...” (NİSA SURESİ – 135. AYET)

     Sahabeden Ebu Berke şöyle anlatıyor: Allah’ın Resulü (SAV): “Büyük günahların en büyüğünü haber vereyim mi?” dedi. Biz de: “Evet ey Allah’ın Resulü!” dedik. Bunun üzerine Hz. Peygamber (SAV): “Allah’a şirk koşmak, ana-babaya isyan etmektir” dedi. Yaslanıyordu, doğruldu ve: “Yalan söz ve yalancı şahitlik (de en büyük günahlardandır)” buyurdu. Ebu Berke:“Hz. Peygamber (SAV), bu sözü o kadar çok tekrarladı ki, ben herhalde susmayacak diye düşündüm.” demiştir.

5-) KÖRÜ KÖRÜNE BAŞKALARINI TAKLİT ETMEMEK

     Din kurallarıyla örtüşmeyen konularda körü körüne başkalarını taklit etmek, dinîn yasak ettiği konulardan biridir. Mümin; iman, ibadet, itaat, ahlâk ve benzeri dinî her konuda bilinçli hareket etmek, zorundadır. Şu ayette atalarına körü körüne uyanlar kınanmaktadır:

وَإِذَا قِيلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا مَا أَنزَلَ اللّهُ قَالُواْ بَلْ نَتَّبِعُ مَا أَلْفَيْنَا عَلَيْهِ آبَاءنَا أَوَلَوْ كَانَ آبَاؤُهُمْ لاَ يَعْقِلُونَ شَيْئاً وَلاَيَهْتَدُونَ:

     “Onlara (müşriklere), “Allah’ın indirdiğine uyun” denildiğinde,‘ Hayır, biz atalarımızı üzerinde bulduğumuz yola uyarız’ derler. Peki, ataları anlamayan, doğru yolu bulamayan kimseler olsalar da mı? (onların yoluna uyacaklardı?)” (BAKARA SURESİ – 170. AYET)

     Şu ayet de Kur’an’a uygun olmayan, dinî hiçbir konuda, gelenek ve görenek haline gelse bile atalarına veya başka insan ve toplumlara körü körüne uyulmaması gerektiğini ifade etmektedir:

وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ تَعَالَوْاْ إِلَى مَا أَنزَلَ اللّهُ وَإِلَى الرَّسُولِ قَالُواْحَسْبُنَا مَا وَجَدْنَا عَلَيْهِ آبَاءنَا أَوَلَوْ كَانَ آبَاؤُهُمْ لاَ يَعْلَمُونَ شَيْئاً وَلاَ يَهْتَدُونَ:

     “Onlara (müşriklere) ‘Allah’ın indirdiğine (Kur’an’a) ve Peygambere gelin’ denildiğinde onlar, ‘Babalarımızı üzerinde bulduğumuz din bize yeter’ derler. Peki, ataları anlamayan, doğru yolu bulamayan kimseler olsalar da mı (onların yoluna uyacaklardı?)” (MAİDE SURESİ – 104. AYET)

     Başkalarını taklit eden kimse, taklit ettiği insanın inanç, söz, fiil ve davranışlarını benimsemiş demektir. Peygamberimizin (SAV), “Kişi sevdiği ile beraberdir” anlamındaki hadisi bunu ifade etmektedir.

     Mümin iman, ibadet, farz, helal ve haram, emir ve yasak ile ilgili dinî konuları öğrenmekle yükümlüdür.

     Sonuç olarak: “Bilmediğin şeyin ardına düşme” ilâhî fermanı özellikle dini konularda körü körüne başkalarını taklit etmeyi, yalan söylemeyi, yalancı şahitlik, iftira ve zanla hareket etmeyi ve bilmeden konuşmayı yasaklamaktadır. Bu itibarla mümin bilmediği halde biliyorum, anlamadığı halde anladım, görmediği halde gördüm, duymadığı halde duydum dememeli, bildiği şeyi söylemeli, sadece iyice bildiği konuda konuşmalıdır. Çünkü bütün söz, fiil ve davranışlarından sorumludur.

6-) SORUMLULUK

     Sorumluluk; bir insanın görevlerini yerine getirip getirmediği, iman, amel, fiil, söz ve davranışlarının doğru olup olmadığı konusunda hesaba çekilmesi demektir.

     Tahlil etmeye çalıştığımız ayetin ikinci cümlesinde insanın göz, kulak ve kalbinin yaptıklarından sorumlu olduğu bildirilmektedir. Müfessirlerin beyanlarına göre insanın uzuvlarından her biri fiil ve davranışlarından hesaba çekilecektir. Kalp, inandığı, düşündüğü, planladığı, yapmaya azmettiği şeylerden; göz, gördüğü ve baktığı, kulak, duyduğu ve işittiği şeylerden sorgulanacaktır. Mesela insana âhirette “dinlemen helal olmayan şeyi niçin dinledin, bakman helal olmayan şeye niçin baktın” diye sorulacaktır.

     Peygamberler dâhil bütün insanlar âhirette sorgulanacaklardır. Sorgulanmayan tek varlık Allah’tır:

لَا يُسْأَلُ عَمَّا يَفْعَلُ وَهُمْ يُسْأَلُونَ:

     “O,yaptığından dolayı sorgulanamaz fakat onlar sorgulanacaklardır.” (ENBİYA SURESİ – 23. AYET)

     Ayet ve hadislerde insanların nelerden sorgulanacağı bildirilmiştir. Bunları söyle sıralayabiliriz:

     Peygamberlere, peygamberlik görevini yapıp yapmadıklarından, fert ve toplumlara ise peygamberin davetine uyup uymadıklarından, sorulacaktır.

فَلَنَسْأَلَنَّ الَّذِينَ أُرْسِلَ إِلَيْهِمْ وَلَنَسْأَلَنَّ الْمُرْسَلِينَ:

     “Kendilerine peygamber gönderilenlere (fert ve toplumlara) mutlaka soracağız ve peygamberlere de soracağız.” (A’RAF SURESİ – 6. AYET)

وَإِنَّهُ لَذِكْرٌ لَّكَ وَلِقَوْمِكَ وَسَوْفَ تُسْأَلُونَ:

     “(Ey Peygamberim!) Şüphesiz bu Kur’an, sana ve kavmine bir öğüt ve şereftir. Ondan sorulacaksınız.” (ZUHRUF SURESİ – 44. AYET) ayetleri bunun delilidir.

     Allah, fert ve toplumlara peygamberlerin tebliğ ettiği emir ve yasaklara, helal ve haramlara, öğüt ve tavsiyelere uydular mı uymadılar mı diye; peygamberlere ise dinî kuralları insanlara tebliğ ettiler mi etmediler mi, fert ve toplumlar davete icabet ettiler mi etmediler mi, Kur’an ahkâmını uyguladılar mı uygulamadılar mı diye soracaktır. Şu ayetler de bu gerçeği ifade etmektedir:

وَيَوْمَ يُنَادِيهِمْ فَيَقُولُ مَاذَا أَجَبْتُمُ الْمُرْسَلِينَ:

     “Allah kıyamet günü onlara seslenir ve peygamberlere ne cevap verdiniz der.” (KASAS SURESİ – 65. AYET),

يَوْمَ يَجْمَعُ اللّهُ الرُّسُلَ فَيَقُولُ مَاذَا أُجِبْتُمْ قَالُواْ لاَ عِلْمَ لَنَا إِنَّكَ أَنتَ عَلاَّمُ الْغُيُوبِ:

     “O gün Allah, peygamberleri toplar ve onlara, ‘size (davetinize) ne derece uyuldu’ der.” (MAİDE SURESİ – 109. AYET)

فَوَرَبِّكَ لَنَسْأَلَنَّهُمْ أَجْمَعِيْنَ:عَمَّا كَانُوا يَعْمَلُونَ:

     “Rabbine and olsun ki, onların hepsine yapmakta olduklarını mutlaka soracağız.” (HİCR SURESİ - 92–93. AYETLER),

لَتُسْأَلُنَّ عَمَّا كُنتُمْ تَفْتَرُونَ:

     “Allah’a and olsun ki, uydurmakta olduğunuz (iftira ettiğiniz) şeylerden mutlaka sorguya çekileceksiniz.” (NAHL SURESİ – 56. AYET) ayetleri bu gerçeği ifade etmektedir.

YÖNETİCİLER YÖNETTİKLERİNDEN SORGULANACAKTIR

     Peygamberimiz (SAV): “Allah, her yöneticiyi, yönetip korumakla sorumlu olduğu şeyleri korudu mu yoksa zayi mi etti diye soracak hatta kişiyi eşi ve çocuklarından sorguya çekendir.”

     “...Şüphesiz Allah, yöneticileri yönettiklerinden sorgulayandır.” buyurmuştur.

     Hz. Peygamber (SAV)’in şu hadisi ise bütün insanların yönetici olduklarını ifade etmektedir:

     “Hepiniz yöneticisiniz ve hepiniz yönettiklerinizden sorumlusunuz. Devlet başkanı yöneticidir ve yönettiklerinden sorumludur. Erkek, eşi ve çocuklarının yöneticisidir ve onlardan sorumludur. Kadın, eşinin evinde yöneticidir ve yönettiğinden sorumludur. Hizmetçi/işçi işverenin (uhdesine verdiği) malının/işinin yöneticisidir ve yönettiğinden sorumludur.”

     Bütün insanlar, üstlendikleri görevlerden sorumludurlar. Dolayısıyla her insan görevini hakkıyla yapıp yapmadığından sorgulanacaktır.

     İnsanlar, nimetlerin şükrünü yerine getirip getirmediklerinden sorgulanacaktır.

     “Nefsim elinde olan Allah’a yemin ederim ki, kıyamet günü nimetlerden mutlaka sorgulanacaksınız.”,

     “Kıyamet günü insan ilk olarak nimetlerden sorguya çekilecektir ...” hadisleri bunun beyanıdır. Ayet ve hadisler, insanın sahip olduğu maddî ve manevî nimetlerin hakkını verip vermediğinden, nimetlere şükredip etmediğinden, nimetlerden fakirleri ve muhtaçları yararlandırıp yaralandırmadığından, nimetleri israf edip etmediğinden hesaba çekilecektir. İnsanları nimetlerinden dolayı sorgulayacak olan ise Allah’tır.

     İnsanlar, verdikleri sözlerden ve yaptıkları sözleşmelerden sorumludur.

وَأَوْفُواْ بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ كَانَ مَسْؤُولاً:

     “... Verdiğiniz sözü yerine getirin. Çünkü (insan verdiği) sözden sorumludur.” (İSRA SURESİ – 34. AYET),

وَكَانَ عَهْدُ اللَّهِ مَسْؤُولاً:

     “Allah’a verilen sözden (insan) sorumludur.” (AHZAB SURESİ - 15. AYET) ayetleri buna işaret etmektedir.

     İnsan, Allah’a verdiği sözden sorumlu olduğu gibi insanlara verdiği sözden ve yaptığı sözleşmelerden de sorumludur. İnsan bir şey yapmaya veya yapmamaya söz verdiği mesela şu saatte buluşalım, şu işi yapalım, şuraya gidelim dediği, herhangi bir konuda sözleşme yaptığı zaman bu sözüne ve sözleşmesine uymak zorundadır. İnsan, amellerinden sorgulanacaktır.

وَلَتُسْأَلُنَّ عَمَّا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ:

     “Yapmakta olduğunuz şeylerden mutlaka sorguya çekileceksiniz.” (NAHL SURESİ – 93. AYET) ayeti bu gerçeği ifade etmektedir. İnsanın bilinçli olarak yaptığı her iş ameldir. Dolayısıyla insan dünyada bilerek ne yaparsa ondan sorumludur. Yaptığı iyi ve yararlı ise bunun mükâfatını, kötü ve zararlı ise cezasını görecektir.

     İnsan göz, kulak, dil, el, ayak, kalp ve diğer uzuvlarından, ilmi ile amel edip etmediğinden, malını nereden kazanıp nereye harcadığından sorgulanacaktır:

وَلاَ تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولـئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْؤُولاً:

     “İyice bilmediğin şeyin ardına düşme çünkü göz, kulak ve kalp, bunların hepsi yaptıklarından sorumludur.” (İSRA SURESİ – 36. AYET) ayeti buna işaret etmektedir. İnsan bütün uzuvlarını haramlardan korumakla yükümlüdür. Gözü ile bakılması haram olan şeylere bakamaz, kulağı ile dinlenmesi haram olan sözleri dinleyemez, eliyle, haram fiilleri işleyemez, midesine haram lokma koyamaz, ayaklarını haram yollarda kullanamaz, kalbi ile zihni ile haram ve günah şeyleri düşünüp planlayamaz.

قُل لِّلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَيَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ:

     “Mümin erkeklere söyle gözlerini haramdan sakınsınlar.” (NUR SURESİ – 30. AYET),

وَقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ:

     “Mümin kadınlara da söyle gözlerini haramdan sakınsınlar.” (NUR SURESİ – 31. AYET),

وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا يَغْتَب بَّعْضُكُم بَعْضاً:

     “... Birbirinizin gıybetini yapmayın” (HUCURAT SURESİ – 12. AYET) ayetleri ve

     “Kıyamet günü insan, beş şeyden sorulmadıkça bırakılmayacaktır: Ömrünü nerede tükettiğinden; ilmi ile amel edip etmediğinden; malını nereden kazanıp nereye harcadığından ve bedenini nerede yıprattığından sorulacaktır.” hadisi bunun delilidir.

     İnsan, kalbi ve zihni ile haram ve günah olan bir şeyi kurgulamasından, kötü niyetinden dolayı da sorumludur.

     Kâdî Beydâvî, tahlilini yapmaya çalıştığımız İsrâ suresinin 36. ayetinin, kişinin kalbiyle günah ve isyan olan söz, fiil ve davranışları kurgulamasından dolayı sorgulanacağına delil olduğunu söylemiştir. Şu hadis de bu gerçeği ifade etmektedir.

     Ebû Bekre’den rivayet edilmiştir. Hz. Peygamber (SAV): “İki Müslüman birbirine kılıç çektiği zaman öldüren de ölen de cehennemdedir.” buyurmuştur. Ebu Berke: “Ey Allah’ın Resulü! Öldürenin durumu belli, ama ölen niçin cehennemdedir?” diye sormuş, bunun üzerine Hz. Peygamber (SAV):“Çünkü o da, arkadaşını öldürmek istiyordu.” buyurmuştur.

     Ancak kötü ve haram olan bir şeyi yapmaya niyet eder de sonra bu niyetinden vazgeçerse sorumlu olmadığı gibi kötülüğü terk etmesinden dolayı sevap da kazanır. Nitekim Peygamberimiz (SAV): “Yüce Allah, iyilik ve kötülükleri takdir edip yazdıktan sonra bunların iyi ve kötü oluşunu şöyle açıkladı: “Kim bir iyilik yapmaya niyet eder de yapmazsa Allah katında bu iyi niyete tam bir iyilik yazar. İyilik yapmak ister ve yaparsa Allah bu kimseye on katından yedi yüz katına kadar hatta daha fazla sevap yazar. Bir kimse kötü bir şey yapmak ister fakat bundan vazgeçerse Allah bu kimseye tam bir iyilik sevabı yazar. Kötü bir fiil yapmayı ister ve yaparsa ona bu yüzden bir tek kötülük günahı yazar.” demiştir. Çünkü ameller niyetlere göre değer kazanır.

     Ancak kişinin yapmak istediği kötülüğü kimseye söylememesi gerekir. Peygamberimiz (SAV): “Allah ümmetimin zorla yaptırıldığı şeylerle göğüslerinin kendilerine vesvese verdiği şeylerden, bunlarla amel etmedikleri ve bunları başkalarına anlatmadıkları takdirde kendilerini cezalandırmaktan vazgeçmiştir.” buyurmuştur.

     Yalan söylemek ve gıybet etmek günah olduğu gibi yalanı ve gıybet olan sözü dinlemek de günahtır. Yüce Allah lanetlediği ve gazap ettiği kimseleri, “Onlar, yalanı çok dinleyen haramı çok yiyenlerdir.” şeklinde nitelemiştir. (Maide, 5/42) Göz, kulak, kalp ve diğer organlarımız birer nimettir, bu nimetlere şükredilebilmesi için bu uzuvların iyide kullanılması gerekir. Nitekim yüce Allah;

قُلْ هُوَ الَّذِي أَنشَأَكُمْ وَجَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَالْأَفْئِدَةَ قَلِيلاً مَّا تَشْكُرُونَ:

     “(Ey Peygamberim!) De ki:“O Allah, sizi yaratan ve size kulaklar, gözler ve kalpler verendir. Ne kadar da az şükrediyorsunuz.” buyurmuştur. (MÜLK SURESİ – 23.AYET)

     Sahabeden Şekl İbni Hameyd diyor ki: Peygamber (SAV)’in yanına gittim ve:“Ey Allah’ın Peygamberi! Allah’a sığınmam gereken şeyleri bana öğretir misiniz? Dedim. Bunun üzerine Hz. Peygamber (SAV), elimden tuttu ve şöyle buyurdu: “Allah’ım! Kulağımın şerrinden, gözümün şerrinden, dilimin şerrinden, kalbimin şerrinden ve tenasül uzvumun şerrinden sana sığınırım de.”

     Yaratılmışların en şereflisi ve en değerlisi olan insan, boş yere yaratılmadığı gibi dünyada başıboş da bırakılmamıştır. Her insanın; Yaratan’ına, kendisine, eşi ve çocuklarına, ana, baba, kardeş ve yakınlarına, doğal çevre ve topluma, Peygamber  (SAV) ve tebliğ ettiği dine karşı görev ve sorumlulukları vardır. İnsan; gözü, kulağı, eli, ayağı, dili ve kalbinin yaptıklarından; ilmi, ameli ve sahip olduğu maddî ve manevî bütün nimetlerinden sorgulanacaktır. Yüce Allah, bütün bunları İsrâ suresinin 36. ayetinde şöyle ifade etmektedir: “Bilmediğin şeyin ardına düşme. Çünkü kulak, göz ve kalp, bunların hepsi ondan (yaptıklarından) sorumludur.” Ayet altı hüküm içermektedir:

    1-) Zanla hareket etmemek,  2-) Yalan söylememek,  3-) İftira etmemek,

    4-) Yalancı şahitlik yapmamak,  5-) Körü körüne başkalarını taklit etmemek

    6-) Sorumluluk.

     İnsanın sorumlu olduğu şeyler ise Kur’an ve hadislerde özet olarak şöyle bildirilmektedir:

     1-) İnsan; gözü, kulağı, eli, ayağı, dili ve kalbinin yaptıklarından, ilmi, ameli ve nimetlerinden,

     2-) Yöneticiler, yönettiklerinden,

     3-) Verilen söz ve yapılan sözleşmelerden,

     4-) Peygamberler, dini tebliğ edip etmediklerinden,

     5-) Fert ve toplumlar, ilâhî kurallara uyup uymadıklarından sorgulanacaklardır.                                              

KAYNAK : DİYANET AYLIK DERGİ