ÖLÇÜLÜ VE DENGELİ OLABİLMEK

يَا بُنَيَّ إِنَّهَا إِن تَكُ مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِّنْ خَرْدَلٍ فَتَكُن فِي صَخْرَةٍ أَوْ فِي السَّمَاوَاتِ أَوْ فِي الْأَرْضِ يَأْتِ بِهَا اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ لَطِيفٌ خَبِيرٌ:يَا بُنَيَّ أَقِمِ الصَّلَاةَ وَأْمُرْبِالْمَعْرُوفِ وَانْهَ عَنِ الْمُنكَرِ وَاصْبِرْ عَلَى مَا أَصَابَكَ إِنَّ ذَلِكَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ:وَلَا تُصَعِّرْ خَدَّكَ لِلنَّاسِ وَلَا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ مَرَحاً إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ:وَاقْصِدْ فِي مَشْيِكَ وَاغْضُضْ مِن صَوْتِكَ إِنَّ أَنكَرَ الْأَصْوَاتِ لَصَوْتُ الْحَمِيرِ:

     16-) “Yavrum! Şüphesiz yapılan iş, bir hardal tanesi ağırlığında olsa ve bir kayanın içinde yahut göklerde ya da yerin içinde bile olsa, Allah onu çıkarır getirir. Çünkü Allah, en gizli şeyleri bilendir her şeyden hakkıyla haberdar olandır.”

     17-) “Yavrum! Namazı dosdoğru kıl, iyiliği emret, kötülükten alıkoy, başına gelen musibetlere karşı sabırlı ol. Çünkü bunlar kesin olarak emredilmiş işlerdendir.”

     18-) “Küçümseyerek surat asıp insanlardan yüz çevirme ve yeryüzünde böbürlenerek yürüme. Çünkü Allah, hiçbir kibirleneni, çok övüneni sevmez.”

     19-) “Yürüyüşünde mutedil ol; sesini biraz kıs; çünkü seslerin en çirkini şüphesiz merkeplerin sesidir”   (LOKMAN SURESİ – 16/19. AYETLER)

     Hayat, ölçülü ve dengeli olmakla anlamlı, kıvamlı, yararlı, hoş ve güzeldir. İnancında, amelinde, işinde, söz, fiil ve davranışlarında ölçüsüz ve dengesiz olan insan; anormal, başarısız ve mutsuzdur. İnsanlar ölçülü, dengeli âdil ve mutedil olsunlar diye yüce Allah, kutsal kitap ile birlikte “MİZAN”ı indirmiştir:

لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ:

      “And olsun biz elçilerimizi açık mucizelerle gönderdik ve beraberlerinde kitap ve mizanı indirdik ki, insanlar adaleti yerine getirsinler...” (HADİD SURESİ – 25. AYET)

      “Mîzân” kelime olarak ölçü ve denge / terazi ve tartı âleti demektir. “Mîzân” pratik hayatta, maddî varlıkları ölçmede, eksik ve fazlalığı önleyip hakkaniyeti ifade ederken; fert, âile ve toplum hayatında ölçülü, dengeli ve adâletli olmayı temsil eder. Nitekim Rahman Suresi’nde evrendeki dengeyi ifade etmek için“mîzân” kelimesi kullanıldığı gibi, maddî varlıklarda hakkaniyet ölçüsü olarak da “mizan” kelimesi kullanılmıştır:

وَالسَّمَاء رَفَعَهَا وَوَضَعَ الْمِيزَانَ:أَلَّا تَطْغَوْا فِي الْمِيزَانِ:وَأَقِيمُوا الْوَزْنَ بِالْقِسْطِ وَلَا تُخْسِرُوا الْمِيزَانَ:

     “Göğü O yükseltti, denge ve ölçüyü (mizanı) O koydu ki, dengeden (mizandan) sapmayasınız. Ölçüyü düzgün tutunuz ve eksik tartmayınız.” (RAHMAN SURESİ - 7–9. AYETLER)

     Ayetlerde evrenin nizamının denge ile sağlandığına dikkat çekilerek beşerî ilişkilerde de dengenin şart olduğu, bunun ise adaletle sağlanabileceği vurgulanmaktadır. Şu ayetler de bu gerçeği ifade etmektedir:

وَأَوْفُواْ الْكَيْلَ وَالْمِيزَانَ بِالْقِسْطِ:

      “...Ölçüyü ve tartıyı adaletle ve tam yapın...” (EN’AM SURESİ – 152. AYET)

وَأَوْفُوا الْكَيْلَ إِذا كِلْتُمْ وَزِنُواْ بِالقِسْطَاسِ الْمُسْتَقِيمِ ذَلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلاً:

     “Ölçtüğünüzde ölçmeyi tam yapın, doğru terazi ile tartın. Bu daha hayırlı, sonuç bakımından daha güzeldir.” (İSRA SURESİ – 35. AYET)

     Sosyal hayatta mizanın ölçüsü, Kur’ân, sünnet, akıl ve sağduyudur. İnsanın, hayatını insana yaraşır biçimde düzenleyebilmesi için konan ilâhî kurallar, denge kanununun bir tezahürüdür. Dengenin hayata geçirilmesi ve korunması, kişinin ilâhî kurallara uygun davranmasıyla mümkündür. Dengenin bozulması, hayatı felç eder, fitne, fesat, anarşi ve kargaşa doğurur. Yüce Allah, âleme bir denge koymuştur:

وَالسَّمَاء رَفَعَهَا وَوَضَعَ الْمِيزَانَ:أَلَّا تَطْغَوْا فِي الْمِيزَانِ:

     “Göğü O yükseltti, denge ve ölçüyü (mizanı) O koydu ki, dengeden (mizandan) sapmayasınız.”     (RAHMAN SURESİ - 7–8. AYET).

     Âlemdeki bu dengenin bozulması, kâinatın sonu demektir. Tabiat yasaları dediğimiz “sünnetüllâh” âlemin dengesidir. Güneşin, ayın, yıldız ve gezegenlerin yörüngelerinden saptıklarını, birbirlerine yaklaştıklarını veya uzaklaştıklarını düşünün! Âlemde nizam diye bir şey kalır mı? İki hidrojen ve bir oksijenden oluşan suyun ayrışıp hidrojenin tutuştuğunu düşünün! Irmaklar, göller ve denizler alev alev yansa ne olur? Hormonların dengesinin bozulduğunu, insanların dengesiz ve ölçüsüz büyüdüklerini, sürekli şişmanladıklarını düşünün! Hayat yaşanır ve çekilir mi? Yeryüzüne yağmurun dengesiz ve sürekli yağdığını veya hiç yağmadığını düşünün! Ne olur? Yeryüzü ya susuzluktan kurur, kavrulur ya da sellere mahkûm olur ve yeryüzü yaşanmaz hale gelir. Onun için yüce Allah, yeryüzüne belli bir ölçüde yağmur indirmektedir. Şu ayetler bu ölçüyü ifade eder:

وَأَنزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً بِقَدَرٍ فَأَسْكَنَّاهُ فِي الْأَرْضِ وَإِنَّا عَلَى ذَهَابٍ بِهِ لَقَادِرُونَ:

      “Biz gökten belli bir ölçüde su indirdik...” (MÜ’MİNUN SURESİ – 18. AYET)

وَالَّذِي نَزَّلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً بِقَدَرٍ فَأَنشَرْنَا بِهِ بَلْدَةً مَّيْتاًكَذَلِكَ تُخْرَجُونَ:

     “O, gökten bir ölçüye göre yağmur indirendir.” (ZUHRUF SURESİ – 11. AYET)

     Toplumda herkesin varlıklı ve zengin olduğunu düşünün! Zor ve meşakkatli işleri kim yapardı? İnsanlar birbirine hizmet ederler miydi? Onun için Allah insanlardan kimine az, kimine çok rızık vermektedir ki toplumda işler aksamasın, denge sağlansın:     

إِنَّ رَبَّكَ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن يَشَاءُ وَيَقْدِرُ إِنَّهُ كَانَ بِعِبَادِهِ خَبِيراً بَصِيراً:

     “Şüphesiz Rabbin, dilediğine rızkı bol bol verir ve (dilediğine) kısar. Çünkü gerçekten O, kullarından haberdardır ve onları görmektedir.” (İSRA SURESİ – 30. AYET)

أَهُمْ يَقْسِمُونَ رَحْمَةَ رَبِّكَ نَحْنُ قَسَمْنَا بَيْنَهُم مَّعِيشَتَهُمْ فِي الْحَيَاةِالدُّنْيَا وَرَفَعْنَا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجَاتٍ لِيَتَّخِذَ بَعْضُهُم بَعْضاً سُخْرِيّاً وَرَحْمَتُ رَبِّكَ خَيْرٌ مِّمَّا يَجْمَعُونَ:

     “…Dünya hayatında onların geçimliklerini aralarında biz paylaştırdık. Birbirlerine iş gördürmeleri için (çeşitli alanlarda) kimini kimine derece derece üstün kıldık…” (ZUHRUF SURESİ – 32. AYET)

     Yüce Allah’ın her şeyi ölçülü ve dengelidir:

إِنَّا كُلَّ شَيْءٍ خَلَقْنَاهُ بِقَدَرٍ:

     “Gerçekten biz, her şeyi bir ölçü ve denge ile yarattık.” (KAMER SURESİ – 49. AYET)

     İnsan bir ölçü ve dengeye göre yaratıldığı gibi hayatın sağlıklı olarak devamı da bir ölçü ve dengeye göre mümkündür. İnsanın kendisini sıcak ve soğuktan koruması, sıcak havalarda ince, soğuk havalarda kalın giysiler giymesi, böylece vücut sıcaklığını 36–37 derecede dengede tutması gerekir. Yemesine ve içmesine dikkat etmesi, midesini ne tıka basa doldurması ne de aç bırakması gerekir. Aksi takdirde vücudun dengesi bozulur ya çok şişman ya da çok zayıf olur. İnsanın; vücut, kalp, mide, göz, kulak ve diğer organlarında denge bozulunca hastalıklar ortaya çıkar. Mesela insan; tansiyonu 80/120; şekeri, 60–120 mg/dl arasında olursa sağlıklıdır. Bu dengenin bozulması, sağlık sorununu ortaya çıkarmaktadır.

اللّهُ يَعْلَمُ مَا تَحْمِلُ كُلُّ أُنثَى وَمَا تَغِيضُ الأَرْحَامُ وَمَا تَزْدَادُ وَكُلُّ شَيْءٍ عِندَهُ بِمِقْدَارٍ:

     “…O’nun yanında her şey bir miktar iledir.” (RA’D SURESİ – 8. AYET) ve

إِنَّا كُلَّ شَيْءٍ خَلَقْنَاهُ بِقَدَرٍ:

     “Biz her şeyi bir ölçü ve dengeye göre yarattık.” (KAMER SURESİ – 49. AYET) ayetleri bu gerçeğe işaret etmektedir.

     Yüce Allah, kâinatta her şeyi bir ölçü ve denge ile var ettiği gibi insanların da fert aile ve toplum hayatlarında dengeli ve ölçülü olmalarını istemektedir. İşte yazımızda bu konuyu ifade eden “Yürüyüşünde mutedil ol, sesini biraz kıs. Çünkü seslerin en çirkini şüphesiz merkeplerin sesidir” anlamındaki Lokman Suresi’nin 19. ayetini tahlil etmeye çalışacağız.

AYETİN ETİMOLOJİK TAHLİLİ

     “Mutedil ol” diye çevirdiğimiz “veksıd” cümlesi; “yönelmek, adaletle hükmetmek, güvenmek, yürüyüşünde mutedil, doğru, düzgün olmak, nafakada tutumlu ve mutedil olmak, ne israf ne de cimrilik etmek; yol düzgün ve doğru olmak” anlamındaki “k-s-d” kökünden emirdir. “Yürüyüşte mutedil olmak”; ne hızlı ne yavaş, ölçülü, dengeli ve orta halli yürümektir.

     “Sesini biraz kıs.” diye çevirdiğimiz “vağdud min savtike” cümlesi, “sesi kısmak, alçaltmak ve indirmek.” anlamındaki “ğ-d-d” kökünden emirdir. “Beyâniyye” veya “bazıyye” olarak kullanılan “min” ön takısı (harf-i cer) bu ayette “ba’zıyye” anlamındadır. Dolayısıyla “sesinden biraz kıs” yani yüksek sesle ve bağırarak konuşma demektir.“Sesini biraz kıs.” emrinde; zor duyulacak ve anlaşılmayacak şekilde sesini kısma anlamı olduğu gibi konuşmada tekellüf yapma, sesini gerektiği kadar kullan anlamı da vardır. Çünkü konuşmada sesi gerektiğinden fazla yükseltmek, zorlama ve tabiîliği terk etmektir.

     “Çünkü seslerin en çirkini şüphesiz merkeplerin sesidir.” cümlesi, “sesini biraz kıs.” cümlesinin gerekçesidir. Niçin yüksek sesle bağırarak konuşulmaması gerektiği bir benzetme ile anlatılmaktadır: “Çünkü seslerin en çirkini merkeplerin sesidir.” cümlesinde geçen “enker” kelimesi ism-i tefdîl olup en çirkin, en vahşî ve en kaba; “hamîr” kelimesi ise “hımâr” kelimesinin çoğulu olup merkepler / eşekler demektir. Merkepler, yüksek ve çirkin bir sesle anırırlar. Merkeplerin seslerinin çirkinliği vurgulanmak için isim cümlesi “inne” ve “lâm” harfleriyle te’kit edilmiştir. Merkeplerin seslerinin çirkinliği bilindiği ve hoşlanılmadığı için bu misal ile insanlara konuşmalarını yüksek sesle, bağırarak yapmamaları konusunda uyarı yapılmıştır.

AYETİN ANLAM VE YORUMU

     Tahlil etmeye çalıştığımız ayet, Hz. Lokman’ın oğluna yaptığı nasihatlerden ikisini içermektedir. Aynı surenin 12.  ayetinde;

     “And olsun biz Lokman’a, “Allah’a şükret.” diye hikmet verdik...” buyrulmakta ve 13, 16, 17, 18 ve 19. ayetlerde, Lokman’ın oğluna nasihatleri bildirilmekte ve Hani Lokman oğluna öğüt vererek şöyle demişti:

وَإِذْ قَالَ لُقْمَانُ لِابْنِهِ وَهُوَ يَعِظُهُ يَا بُنَيَّ لَا تُشْرِكْ بِاللَّهِ إِنَّ الشِّرْكَ لَظُلْمٌ عَظِيمٌ:يَا بُنَيَّ إِنَّهَا إِن تَكُ مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِّنْ خَرْدَلٍ فَتَكُن فِي صَخْرَةٍ أَوْ فِي السَّمَاوَاتِ أَوْ فِي الْأَرْضِ يَأْتِ بِهَا اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ لَطِيفٌ خَبِيرٌ:يَا بُنَيَّ أَقِمِ الصَّلَاةَ وَأْمُرْبِالْمَعْرُوفِ وَانْهَ عَنِ الْمُنكَرِ وَاصْبِرْ عَلَى مَا أَصَابَكَ إِنَّ ذَلِكَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُور:ِوَلَا تُصَعِّرْ خَدَّكَ لِلنَّاسِ وَلَا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ مَرَحاً إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ:وَاقْصِدْ فِي مَشْيِكَ وَاغْضُضْ مِن صَوْتِكَ إِنَّ أَنكَرَ الْأَصْوَاتِ لَصَوْتُ الْحَمِيرِ:

     “Yavrum! Allah’a ortak koşma. Çünkü Allah’a ortak koşmak en büyük zulümdür...”

     “Yavrum! Şüphesiz yapılan iş, bir hardal tanesi ağırlığında olsa ve bir kayanın içinde yahut göklerde ya da yerin içinde bile olsa, Allah onu çıkarır getirir. Çünkü Allah, en gizli şeyleri bilendir her şeyden hakkıyla haberdar olandır.”

     “Yavrum! Namazı dosdoğru kıl, iyiliği emret, kötülükten alıkoy, başına gelen musibetlere karşı sabırlı ol. Çünkü bunlar kesin olarak emredilmiş işlerdendir.”

     “Küçümseyerek surat asıp insanlardan yüz çevirme ve yeryüzünde böbürlenerek yürüme. Çünkü Allah, hiçbir kibirleneni, çok övüneni sevmez.”

     “Yürüyüşünde mutedil ol; sesini biraz kıs; çünkü seslerin en çirkini şüphesiz merkeplerin sesidir” diye sona ermektedir.

     Tahlil ettiğimiz ayette; insanların toplum içindeki iki davranışına dikkat çekilmektedir. Biri yürümek, diğeri konuşmaktır. Allah (CC), Hz. Lokman (AS)’ın diliyle insanlara ifrat ve tefritten uzak, mutedil ve dengeli olmayı emretmektedir.

AYETİN İÇERDİĞİ HÜKÜMLER

     Ayette iki hüküm vardır:

1-) Konuşma, söyleşi, söylev anlatım ve hitaplarda tabiî olmak, ne yüksek sesle bağırarak konuşup muhatapları rahatsız etmek, ne de anlaşılmayacak şekilde kısık bir sesle konuşup muhatapları duyma, dinleme ve anlama sıkıntısına düşürmek, ölçülü ve dengeli olmak.

     Yüce Allah, konuşma ve hitaplarda bir edebi öğretmektedir. Bağırıp çağırmayı, yüksek sesle konuşarak insanları tahkir, tezyif ve rahatsız etmeyi yasaklamaktadır.

     İnsan; eğitim, öğretim ve sabırla sesini terbiye edebilir. Yüksek sesle ve bağırarak konuşmanın arka planında sinirlilik, öfke, galip gelme ve muhatabı bastırma duygusu vardır. Hâlbuki atalarımızın dediği gibi  “öfke ile kalkan zararla oturur.” Hiçbir sorun, bağırarak çözülmez. Sakin ama ikna edici konuşma daha etkilidir. “Tatlı dil yılanı deliğinden çıkarır”  atasözü de bunu ifade etmektedir. Özellikle ikili konuşmalarda, ders anlatımlarında, sohbetlerde, vaaz, konferans, panel, sempozyum ve benzeri etkinliklerde, büyüklere hitapta bağırmak, saygı sınırlarını aşmak ve başarısızlığa uğramak olur.

     “Sesin biraz kısılması” emrinden sonra “merkeplerin sesinin çirkinliğinin” zikredilmesi ilginçtir. Hâlbuki merkepleri yaratan ve insanların hizmetine sunan Allah’tır. İnsanlar, merkeplerin gücünden yararlanmaktadırlar. Kuşların ve horozların seslerinin ve ötüşlerinin güzelliğine, kulağa hoş gelmesine karşılık, hiç şüphesiz merkeplerin sesi/anırması çirkindir; bundan insanlar hoşlanmazlar. Bu misal ile müminler bağırıp çağırarak konuşmaktan men edilmektedirler. Kavga, küslük, huzursuzluk ve geçimsizliklerin temelinde düşüncesiz, ölçüsüz ve dengesiz konuşma da vardır. Dil yarası, kılıç yarasından daha derin ve tedavisi daha zordur. Kılıç, ette yara açarken dil, gönülde yara açar. Bu sebeple ilginç bir benzetme ile konuşmalarda sesin biraz kısılması ve kırıcı olunmaması emredilmektedir.

     Yüce Allah konuşmada ölçülü ve dengeli olunmasını istediği gibi; Kur’ân okuma, zikir ve duada da ölçülü ve dengeli olunmasını istemektedir:

وَلاَ تَجْهَرْ بِصَلاَتِكَ وَلاَ تُخَافِتْ بِهَا وَابْتَغِ بَيْنَ ذَلِكَ سَبِيلاً:

     “...Namazında sesini pek yükseltme, çok da kısma, ikisi ortası bir yol tut.” (İSRA SURESİ – 110. AYET)

ادْعُواْ رَبَّكُمْ تَضَرُّعا وَخُفْيَةً إِنَّهُ لاَ يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ:

  “Rabbinize yalvararak, saygı ve tevazu ile içinizden kısık bir sesle dua edin. Çünkü Allah, haddi aşanları sevmez.” (A’RAF SURESİ – 55. AYET)

وَاذْكُر رَّبَّكَ فِي نَفْسِكَ تَضَرُّعاً وَخِيفَةً وَدُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَالآصَالِ وَلاَ

تَكُن مِّنَ الْغَافِلِينَ:

     “Rabbini içinden yalvararak, korkarak ve yüksek olmayan bir sesle sabah akşam zikret ve gafillerden olma.” (A’RAF SURESİ – 205. AYET)

     Birinci ayette geçen “namazında” diye çevirdiğimiz “bi salâtike” ifadesi ile maksadın namazda Kur’an okumak veya sözlük anlamı itibariyle dua etmek olduğu söylenmiştir. Ayette açıktan Kur’an okunan namazlarda Kur’an’ın yüksek ve çok kısık bir sesle değil, bu ikisinin arasında orta bir sesle okunması emredilmektedir. İkinci ayette duanın yüksek olmayan kısık bir sesle yapılması istenmektedir. Yüksek sesle dua etmek mekruh ve bidattir.

     Ayetin sonunda Allah’ın haddi aşanları sevmediğini bildirmesi bunun delilidir. “Allah haddi aşanları sevmez” hükmü, hem duada hem de diğer görevlerde ölçü ve dengeyi bozmamayı ifade eder. Üçüncü ayette yüksek olmayan bir sesle zikir yapılması emredilmektedir. Bu ayette geçen “zikir” kelimesi; Kur’ân okuma, dua etmek, Allah’ı noksan niteliklerden tenzih ederim anlamına gelen “sübhânellah”; Allah en büyüktür anlamına gelen “Allah’ü ekber”, Allah’tan başka ilah yoktur anlamına gelen “lâ ilâhe illallah”, her türlü övgü Allah’a özgüdür, Allah’a hamdolsun anlamına gelen “el-hamdü lillâh” deme ve benzeri her türlü zikri ifade eder.

     Yüksek sesle tekbir getiren ve dua edenleri duyan Peygamberimiz (SAV); “Rabbiniz sağır değildir,  kayıp da değildir, O aranızdadır…”      “Siz sağıra da kayıp olana da dua etmiyorsunuz. Siz (size) yakın, isteklere cevap veren ve duanızı duyup kabul eden Allah’a yalvarıyorsunuz.”

     “Ey insanlar! Seslerinizi kısın. Çünkü siz sağır ve kayıp olana dua etmiyorsunuz. Siz duyan ve (size) yakın olana dua ediyorsunuz. O, sizinle beraberdir.” buyurmuştur. Çünkü Allah, insanlar nerede olurlarsa olsunlar onlarla beraberdir ve onların dualarını işitir ve her söylediklerini duyar.

2-) YÜRÜYÜŞTE DENGELİ, ÖLÇÜLÜ, TABİİ VE MUTEDİL OLMAK

     Yürüyüşte dengeli olmak; ne hızlı ne de yavaş yürümektir. Normalden yavaş yürümek, zafiyet, dermansızlık ve hastalık belirtisi; hızlı yürümek ise kişinin terlemesine ve hasta olmasına sebep olabileceği gibi, acil bir işi yoksa onun fevrî ve mütekebbir oluşunun da belirtisi olabilir. Peygamberimiz (SAV): “Hızlı yürümek müminin zarafetini giderir” buyurmuş, vakar ve sekînetle yürünmesini tavsiye etmiştir.

     “Yürüyüşünde mutedil ol” emrinde “kibirlenme ve aceleci olma” anlamı da vardır. Kur’an, vakar ve tevazu ile yürüyen “Allah’ın kulları” övmektedir:

وَعِبَادُ الرَّحْمَنِ الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْناً وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَاماً:

     “Rahman’ın kulları yeryüzünde vakar ve tevazu ile yürüyen kimselerdir...”  (FURKAN SURESİ – 63. AYET)

     Vakar ve tevazu ile yürümek, ölçülü ve dengeli yürümektir.

     İman edip kulağını, gözünü, dilini, kalbini, ellerini, ayaklarını ve diğer uzuvlarını Allah’ın emrettiği şekilde kullananlar, “Rahman’ın kulları” niteliğini hak edebilen kimselerdir. Şu ayetler bu gerçeği ifade eder:

وَلاَ تَمْشِ فِي الأَرْضِ مَرَحاً إِنَّكَ لَن تَخْرِقَ الأَرْضَ وَلَن تَبْلُغَ الْجِبَالَ طُولاً:

     “Yeryüzünde böbürlenerek yürüme, çünkü sen ne yeri delebilir ve ne de boyca dağlara ulaşabilirsin.” (İSRA SURESİ – 37. AYET)

وَلَا تُصَعِّرْ خَدَّكَ لِلنَّاسِ وَلَا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ مَرَحاً إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ:

     “Küçümseyerek insanlardan yüz çevirme ve yeryüzünde böbürlenerek yürüme, çünkü Allah, kibirlenen ve çok övünen hiç kimseyi sevmez.” (LOKMAN SURESİ – 18. AYET)

هَمَّازٍ مَّشَّاء بِنَمِيم:

     “Daima kusur arayıp kınayan, koğuculuk ile yürüyen / söz taşıyan kimseye (uyma)” (KALEM SURESİ – 11. AYET)

     Şu hadisler de aynı gerçeğin ifadesidir:

      “En şerlilerinizi size haber vereyim mi? (Onlar) koğuculuk / nemime ile yürüyenlerdir.” ve

     “Allah, kibirlenenleri sevmez.” hadisleri de, büyüklenerek yürümenin dinen yasak ve haram bir davranış olduğunu ifade etmektedir.

     Peygamberimiz (SAV) zamanında motorlu taşıtlar yoktu. Teknolojinin gelişmesiyle, hava, deniz ve kara taşıtları üretilmiştir. Milletler, motorlu taşıtlar için trafik kuralları belirlemişlerdir. Sürücü, kaptan, pilot, makinist ve yayaların can güvenliği açısından bu kurallara uymaları gerekir. Şehir içi ve şehir dışında yolun durumuna göre hız limitleri farklı şekillerde belirlenmiştir. “Vaksıd fi meşyike” (yürüyüşünde mutedil ol) emri, sürücüler için de geçerlidir. Belirlenen hızdan fazla veya eksik hızla vasıta kullanmak trafik düzen, emniyet ve akışını ihlâl eder. Özellikle vasıtayı çok yavaş sürmek trafiğin akışını önlediği gibi, fazla sürat de kazalara sebep olur. Trafik kazaları binlerce can almakta, pek çok insanı sakat bırakmakta ve milyarlarca liralık servet zayiatına sebep olmaktadır. Bu itibarla vasıta kullanımında ölçülü ve dengeli olmak, trafik kurallarına uymak da “yürüyüşünde mutedil ol” emrine dâhildir.

     Yüce Allah, insanın konuşmada ölçülü ve dengeli olunmasını istediği gibi ibadet, sevgi, ekonomi, korku ve ümit, dünya ve âhiret, şükür ve sabır gibi her konuda ölçülü ve dengeli olunmasını istemektedir.

     Allah’a kulluk için yaratılan insanın, bu görevini yerine getirebilmesi için iman edip ibadet etmesi gerekmektedir. Bu görevini ifa ederken, insan; dünya nimetlerini, nefsini, eşini ve çocuklarını ihmal etmemek zorundadır. İnsanın bütünüyle kendisini ibadete verip dünyadan el etek çekmesi doğru olmadığı gibi, bütünüyle dünyaya dalıp âhireti unutması da doğru değildir. Kur’an, şöyle buyurur:

مَن كَانَ يُرِيدُ حَرْثَ الْآخِرَةِ نَزِدْ لَهُ فِي حَرْثِهِ وَمَن كَانَ يُرِيدُ حَرْثَ الدُّنْيَا نُؤتِهِ مِنْهَا وَمَا لَهُ فِي الْآخِرَةِ مِن نَّصِيبٍ:

 “Kim âhiret kazancını isterse, onun kazancını artırırız. Kim de dünya kazancını isterse ona da istediğinden veririz, fakat onun âhirette hiçbir payı yoktur.” (ŞURA SURESİ – 20. AYET)

فَمِنَ النَّاسِ مَن يَقُولُ رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا وَمَا لَهُ فِي الآخِرَةِ مِنْ خَلاَقٍ:وِمِنْهُم مَّن يَقُولُ رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَاحَسَنَةً وَفِي الآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ:أُولَـئِكَ لَهُمْ نَصِيبٌ مِّمَّا كَسَبُواْ وَاللّهُ سَرِيعُ الْحِسَابِ:

     “İnsanlardan,“ey Rabbimiz! Bize vereceğini bu dünyada ver” diyenler vardır. Bunların âhirette bir nasibi yoktur. Onlardan, “Rabbimiz! Bize dünya da iyilik ver âhirette de iyilik ver ve bizi ateş azabından koru” diyenler de vardır. İşte onlara kazandıklarından bir nasip vardır. Allah, hesabı çok süratli olandır.” (BAKARA SURESİ – 200.201.202. AYETLER)

     Hz. Enes (RA)’ın bildirdiğine göre üç sahabe Hz. Peygamber (SAV)’in eşlerine Peygamber (SAV)’in ibadetlerini sormuşlar; Peygamber (SAV)’in hanımları onun ibadetlerini bildirince kendi ibadetlerini azımsamışlar ve  “Biz nerede Peygamber nerede? Hâlbuki onun geçmiş ve gelecek bütün günahları bağışlanmıştır.” demişler. Bunun üzerine biri: “her gece sürekli ibadet edeceğim”, ikincisi: “Her gün sürekli oruç tutacağım.”, üçüncüsü ise: “Kadınlarla beraber olmayacağım, hiç evlenmeyeceğim.” demiştir. Bu sahabelerin sözlerini duyan Peygamberimiz (SAV) yanlarına gitmiş ve onlara: “Şöyle şöyle diyen sizler misiniz?” diye sormuş, “evet” cevabını alınca kendilerine: “Ben sizin Allah’tan en çok korkan ve O’ndan en çok sakınanızım. Buna rağmen bazen oruç tutar bazen tutmam, geceleri hem namaz kılar hem uyurum, kadınlarla da evlenirim. Benim sünnetimden yüz çeviren benden değildir.” buyurmuştur.

     Her gün oruç tutmak, bütün gece Kur’an okumak isteyen Abdullah İbni Ömer İbni el-As’a: “Her aydan üç gün oruç tutman yeter.” buyurmuştur. “Ey Allah’ın Elçisi! Benim bundan fazlasına gücüm yeter.” demesi üzerine, “Üzerinde eşinin, ziyaretçilerinin, çocuklarının ve bedeninin hakkı vardır.” buyurmuştur.

     Mümin; nimetler karşısında şükreder, azmaz; musibetler karşısında ise sabreder, feryat etmez. Kur’an, şöyle buyurur:

فَأَمَّاالْإِنسَانُ إِذَا مَا ابْتَلَاهُ رَبُّهُ فَأَكْرَمَهُ وَنَعَّمَهُ فَيَقُولُ رَبِّي أَكْرَمَنِ.وَأَمَّا إِذَا مَا ابْتَلَاهُ فَقَدَرَ عَلَيْهِ رِزْقَهُ فَيَقُولُ رَبِّي أَهَانَنِ:

     “Rabbi insanı deneyip de kendisine ikramda bulunduğunda, ona bol bol nimetler verdiğinde, ‘Rabbim bana ikram etti’ der. Ama deneyip rızkını daraltınca da ‘Rabbim beni aşağıladı’  der.” (FECR SURESİ - 15/16. AYETLER);

إِنَّ الْإِنسَانَ خُلِقَ هَلُوعاً:إِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعاً:وَإِذَا مَسَّهُ الْخَيْرُ مَنُوعاً:إِلَّاالْمُصَلِّينَ:

     “Şüphesiz insan çok hırslı ve sabırsız olarak yaratılmıştır. Kendisine kötülük dokunduğu zaman sızlanır. Ona bir hayır dokunduğu zaman da eli sıkıdır. Ancak namaz kılanlar başka …” (MEARİC SURESİ - 19–22. AYETLER)

     Bu ayetler, insanın nimet ve musibetler karşısında genel karakterini ortaya koymaktadır. Bu, ölçüsüzlük ve dengesizliktir. Namaz kılan müminlerin böyle olmadığı, olmaması gerektiği bildirilmektedir.

     Allah, ekonomik değerlerin, mal, servet ve paranın harcanmasında da ölçülü ve dengeli olunmasını istemekte; israf ve cimriliği haram kılmaktadır:

وكُلُواْ وَاشْرَبُواْ وَلاَ تُسْرِفُواْ إِنَّهُ لاَ يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ:

      “Yiyin için fakat israf etmeyin. Çünkü Allah, israf edenleri sevmez.” (A’RAF SURESİ – 31. AYET)

وَلاَيَحْسَبَنَّ الَّذِينَ يَبْخَلُونَ بِمَا آتَاهُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ هُوَ خَيْراًلَّهُمْ بَلْ هُوَ شَرٌّ لَّهُمْ سَيُطَوَّقُونَ مَا بَخِلُواْ بِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَلِلّهِ مِيرَاثُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَاللّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ:

     “Allah’ın kendilerine lütfundan verdiği nimetlerde cimrilik edenler, bunun kendileri için hayırlı olduğunu sanmasınlar. Hayır! O kendileri için bir şerdir. Cimrilik ettikleri şey kıyamet günü boyunlarına dolanacaktır…” (ALİ –İMRAN SURESİ – 180. AYET)

     Mümin, ne cimrilik eder ne de israf, ikisi arası dengeli olur. Şu ayetler bu gerçeği ifade eder:

وَلاَ تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَةً إِلَى عُنُقِكَ وَلاَ تَبْسُطْهَا كُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُوماً مَّحْسُوراً:

     “Eli sıkı olma, büsbütün eli açık da olma sonra kınanır ve çaresiz kalırsın.” (İSRA SURESİ – 29. AYET)

     İnsan, ne Allah’ın af ve mağfiretinden ümit kesmeli, ne de ilâhî azaptan emîn olmalı; ümit ve korku arasında bulunmalıdır.(beyne’l-havfi ve’r-recâ):

نَبِّئْ عِبَادِي أَنِّي أَنَا الْغَفُورُ الرَّحِيمُ:وَ أَنَّ عَذَابِي هُوَ الْعَذَابُ الأَلِيمَ:

     “(Ey Peygamberim!) Kullarıma de ki, gerçekten ben çok bağışlayan çok merhamet edenim ve şüphesiz benim azabım da elem dolu azaptır.” (HİCR SÜRESİ - 49–50. AYET)

وَإِنَّ رَبَّكَ لَذُو مَغْفِرَةٍ لِّلنَّاسِ عَلَى ظُلْمِهِمْ وَإِنَّ رَبَّكَ لَشَدِيدُ الْعِقَابِ:

     “Şüphesiz Rabbin, insanların zulümlerine karşı mağfiret sahibidir. Bununla beraber gerçekten Rabbinin azabı da pek şiddetlidir.” (RA’D SURESİ – 6. AYET)

اعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ وَأَنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ:

     “Bilin ki şüphesiz Allah’ın cezası çetindir ve gerçekten Allah çok bağışlayan ve çok merhametli olandır.” (MAİDE SURESİ – 98. AYET)

     Ayetleri insanların ümit ve korku arasında olmasını öngörmektedir. Çünkü ayetler, Allah’ın mağfiretinin çok olmasına karşılık azabının da çetin olduğunu bildirmektedir.

وَلاَ تُفْسِدُواْ فِي الأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاَحِهَا وَادْعُوهُ خَوْفاً وَطَمَعاً إِنَّ رَحْمَتَ اللّهِ قَرِيبٌ مِّنَ الْمُحْسِنِينَ:

      “Allah’ın (azabından) korkarak ve (rahmetini de) umarak dua edin...”(A’RAF SURESİ – 56. AYET) ayeti de insanın korku ve ümit arasıda olunması gerektiğini ifade etmektedir.

     İnsanın sevgi ve kızmasında da ölçülü ve dengeli olması gerekir.

     “Hz. Ali (RA)’’ın: “Sevdiğini ölçülü sev, bir gün ona kızabilirsin; kızdığına da ölçülü kız, bir gün onu sevebilirsin.”  sözü bu gerçeği vurgulamaktadır.

SONUÇ VE DEĞERLENDİRME

     Yüce Allah, kâinata bir ölçü ve denge koymuş, en değerli yaratığı olan insanlara da özel, aile ve toplum hayatlarında ölçülü ve dengeli olmalarını emretmiştir. Bunu sağlayabilmeleri için de peygamber ve kitapları vasıtasıyla; yeme-içme, konuşma-yürüme, dünya ve âhireti kazanma, mal-mülk edinme, nimet-musibet, ibadet, amel ve ahlak, sosyal ilişkiler ve benzeri her alanda ölçülü ve dengeli olmanın kriterlerini bildirmiştir.

     Hayat, ölçülü ve dengeli olmakla daha anlamlı; daha iyi ve daha güzeldir. Dengenin bozulması evreni yaşanmaz hale getireceği gibi, beşerî ilişkilerde, söz, fiil ve davranışlarda dengenin bozulması da hayatı çekilmez hale getirir. Bu sebeple yüce Allah, insanların ölçülü ve dengeli olmaları istemektedir. Sohbetimizde yüce Rabbimizin bu emrini ifade eden Lokman Suresi’nin 19. ayetini, ayet ve hadislerin ışığında tahlil etmeye çalıştık. Bu ayette yüce Allah; “Yürüyüşünde mutedil ol; sesini biraz kıs, çünkü seslerin en çirkini şüphesiz merkeplerin sesidir.” buyurmaktadır. Bu ayet, sosyal ilişkiler açısından iki kuralı içermektedir:

     Biri, insanların yaya yürüyüşlerinde tabiî ve mütevazı olmaları, sürücülerin trafik kurallarına uymaları; diğeri ise her türlü konuşmada seslerini iyi ayarlamaları, bağırarak, yüksek sesle konuşmamalarıdır. Konuşma ve yürümeye varıncaya kadar, hayatın her alanında Allah’ın ölçü ve kural koyması, insanların dünya ve âhiret mutluluğunu sağlayabilmelerine yöneliktir.

KAYNAK : DİYANET AYLIK DERGİ