KULLUK BİLİNCİNİN GÖSTERDİĞİ HEDEF TESLİMİYET

فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعْيَ قَالَ يَا بُنَيَّ إِنِّي أَرَى فِي الْمَنَامِ أَنِّي أَذْبَحُكَ فَانظُرْ مَاذَا تَرَى قَالَ يَا أَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ سَتَجِدُنِي إِن شَاء اللَّهُ مِنَ الصَّابِرِينَ:

     “Babasıyla beraber yürüyüp gezecek çağa erişince: Yavrucuğum! Rüyada seni boğazladığımı görüyorum; bir düşün, ne dersin? Dedi. O da cevaben: Babacığım! Emrolunduğun şeyi yap. İnşallah beni sabredenlerden bulursun, dedi.”   (SAFFÂT SURESİ – 102. AYET)

     İrade sahibi bir varlık olan insanı gerçekte insan yapan, onun bu niteliğidir. Bu sebeple o,“insanlığını korumak”; hep, iradesini “infaz etmek” ister, teslim olmak istemez. Fakat inanın iradesi “kâmil” değil “nâkıs” tır. Bu sebeple direnmek insan için her zaman tek seçenek değildir. Teslim olmanın seçenek olduğu yerler de vardır. Bu alanları belirleyip uyarınca davranmak “âlem”e hâkim olan değişmez sistemin gereğidir. Dolayısıyla insan, “külli irade” karşısında takınması gereken tavrı ve bulunması gereken konumu bilmek durumundadır. Zira:

فَسُبْحَانَ الَّذِي بِيَدِهِ مَلَكُوتُ كُلِّ شَيْءٍ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ:

     “Her şeyin hükümranlığını elinde tutan.”  (YASİN SURESİ – 83. AYET)

     “mutlak irade” onu da kapsamına almaktadır. “Kendi çapında” iradî olan (insan), mutlak iradeye tabidir. Bu tâbi oluş, O’na teslim olmayı da beraberinde getirmektedir.

     Yaratıcı kudret, bir yandan kâinat üzerindeki mutlak hâkimiyetini çok açık Kur’ânî ifadelerle ortaya koyarken; diğer yandan, bu hâkimiyetin varlık âlemi üzerindeki tabii sonucu olan “külli teslimiyet” hâlini de ön plâna çıkarır. Bu ilâhi yönelişin temelinde, esas itibarı ile, Kur’an’ın ve diğer bütün semavî kitapların varlık sebebini oluşturan şu mesaj yer almaktadır: “Her şeyi yaratan, bunlarla ilgili kanunları ve kuralları koyan Allah’tır Şu halde yaratılanlara düşen, bu kanunlara ve kurallara uymaktır.” Buradaki “yaratılan her şey” ifadesi; canlı-cansız, ruhanî-maddî, kozmik-yerel bütün varlıkları içermektedir. Kur’an’ın bu geniş çaplı anlatım üslûbunda gözetilen temel hedef, insana varlık âlemi içinde ve Yaratıcı karşısındaki konumunu anlatmak ve belletmektir.

     Varlığını sürdürebilmeleri için Allah’ın kâinata koyduğu kanunlara (sünnetullaha) uyma zorunluluğu açısından yaratılmışlar arasında hiçbir fark yoktur. Gök cisimlerinden, mikroorganizmalara kadar her şey “Kudret”in eseridir. Varlıkların oluşturduğu sistem sünnetüllah” çerçevesinde işlemektedir. Bu çerçevenin dışına çıkılması söz konusu değildir. Zira:

وَلَهُ أَسْلَمَ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ طَوْعاً وَكَرْهاً:

     “Göklerdeki ve yerdeki herkes ister istemez O’na boyun eğmiştir.” (ÂLİ-İMRAN SURESİ – 83. AYET)   

وَظِلالُهُم بِالْغُدُوِّ وَالآصَالِ:

     “Varlıkların gölgeleri bile bu boyun eğiş kuralının dışında değildir. (RA’D SURESİ – 15. AYET)

ثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمَاء وَهِيَ دُخَانٌ فَقَالَ لَهَا وَلِلْأَرْضِ اِئْتِيَا طَوْعاً أَوْ كَرْهاً قَالَتَا أَتَيْنَا طَائِعِينَ:

     “(Allah) sonra duman hâlinde bulunan göğe yöneldi; ona ve yeryüzüne; “İsteyerek veya istemeyerek gelin.” dedi. İkisi de, “İsteyerek geldik.” dediler.” (FUSSİLET SURESİ – 11. AYET)

     Ayeti bu vurguyu çok daha elle tutulur halde yapmaktadır.

     Teslimiyet,“sünnetüllah” alanında olması gerektiği gibi gerçekleşirken, cüz’î iradenin etkinlik alanı olan insan hayatında “aksama”lara uğramaktadır. İşte Kur’an, sunduğu hayat düsturu ile bu aksamaları gidererek, insan hayatını da usulü ve üslûbu içinde “külli teslimiyet” noktasına yükseltmeyi amaçlamaktadır.

     Teslimiyetin bütün sebepleri de terk etmek manasında anlaşılıp uygulamaya sokulması İslâm’ın asla tasvip etmeyeceği bir şeydir. “Bir lokma bir hırka” anlayışının beslediği yanlış züht yönelişi teslimiyeti değil, tam aksine karşı duruşu, sünnetüllaha karşı çıkışı ifade eder. “Sa’y u gayret”i terk etmek, var olmak için yapılması gerekenleri yapmamak olmaz. Yanlış züht anlayışı Kur’an’ı hayata yansıtma çizgisinde ne kadar törpüleyici ise, “esbaba tevessül” ettikten sonra da “takdir”e direnmeye kalkışmak da o derce törpüleyicidir. “Direnme”, hayata bağlılığı ve yaşama sevincini ifade ettiği noktada makul ve makbuldür. İşte bu nokta zahiri sebeplerin hâkim olduğu, insanın kendini ve haddini bildiği “dış yüzeyler” alanını işaretler.

     Kur’an’ın insan hayatı için amaçladığı bu külli teslimiyetin cümle kapısı iman alanıdır. Bu alan, varlığın asıl sebebini bilmek, onu tanımak, onun iradesi doğrultusunda bir hayat sürülmesi gerektiğine inanmak temeli üzerine oturur. “Asıl sebep” plânı ile ilgili konularda sergilenecek direnme, yaratıcı-kul ilişkilerinde, kul açısından bir kaosun ortaya çıkması demektir. Birinci tavır kişinin “Başı dik” olmasını sağlarken diğeri onu “dik başlı olmak” konumuna sürükler. Bu vadide insanın takip edeceği yol haritasını Kur’an şöyle çiziyor:

فَآمِنُواْ بِاللّهِ وَرُسُلِهِ وَإِن تُؤْمِنُواْ وَتَتَّقُواْ فَلَكُمْ أَجْرٌ عَظِيمٌ:

     “Allah’a ve peygamberlerine iman edin. Eğer iman eder ve Allah’a karşı gelmekten sakınırsanız sizin için büyük mükâfat vardır.” (ÂLİ – İMRAN SURESİ – 179. AYET)

وَأَطِيعُواْ اللّهَ وَالرَّسُولَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ:

     “Allah’a ve Resulüne itaat edin ki size merhamet edilsin.” (ÂLİ – İMRAN SURESİ – 132. AYET)

وَاعْمَلُوا صَالِحاً:

     “Salih amel işleyin.” (SEBE SURESİ – 11. AYET)

     İlâhî iradeye paralellik endişesi ile yaşanan hayatın tamamını içine alır bu salih amel kavramı.

     Mutlak kudret insanı, teslimiyet konusunda kendisinden beklediği tavrın somut örneğinden de mahrum bırakmış değildir. O, şu noktada olmasını ister insanın:  

رَّبَّنَا إِنَّنَا سَمِعْنَا مُنَادِياً يُنَادِي لِلإِيمَانِ أَنْ آمِنُواْ بِرَبِّكُمْ فَآمَنَّا رَبَّنَا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَكَفِّرْ عَنَّاسَيِّئَاتِنَا وَتَوَفَّنَا مَعَ الأبْرَارِ:

     “Rabbimiz! Biz, “Rabbinize iman edin.” diye imana çağıran bir davetçi işittik hemen iman ettik. Rabbimiz! Günahlarımızı bağışla. Kötülüklerimizi ört. Canımızı iyilerle birlikte al.”   (ÂLİ – İMRAN SURESİ – 193. AYET)

     Kur’an böylece “kul”un kalbi ve fiili eylemler dünyasına bir davranış profilini çizmiş oluyor. Bu profili:

سَمِعْنَاوَأَطَعْنَا:

     “(Allah’ım!) İşittik ve itaat ettik.” (BAKARA SURESİ – 285. AYET)

     Şeklinde özetlemek mümkündür.

     Peygamberler teslimiyetin her bakımdan en mükemmel örneğini teşkil ederler, zaten risalet görevinin temelinde de bu örneğin gerçekleştirilmesi hedefi yer almaktadır. Vahyin Hz. Peygamber (SAV)’e yönelttiği şu emre bakınız:

قُلْ إِنِّيَ أُمِرْتُ أَنْ أَكُونَ أَوَّلَ مَنْ أَسْلَمَ:

     “De ki:“Bana, (Allah’a) teslim olanların ilki olmam emredildi.” (EN’AM SURESİ – 14. AYET)

     Teslimiyet konusunun en dikenli yolu, istemeyen durumlara “hikmet” penceresinden bakabilmektir. Her şeyin Allah’tan olduğu gerçeği (Nisa, 78) bir şemsiye gibi bütün beşerî tasarrufların üzerinde tutularak, insanların yapıp ettikleri yüzünden karşılarına çıkan (Nisa, 79; Rum, 41) “fatura”nın yıkıma değil, yeni bir enerjiye dönüşmesini sağlayacak şey teslimiyettir. Bütün çabaların sarf edilmesinden sonra, sebeplerin ötesindeki sebebi ve hikmeti zihin ve gönül plânında öne almak bu işin ilk adımıdır. İşin bu yönü, lafını etmek kadar kolay olmayan bir şeydir. Burada, yüksek bir nefis ve ruh terbiyesinin, güçlü bir iman-amel bütünlüğünün beslediği marifetullah (Allah’ı gerektiği gibi tanıma) niteliği temel yapıyı oluşturur. İşte bu temel yapının gerçekleşmesi hâlinde insan, hoşlanmadığı şeylerde Allah’ın pek çok hayırlı sonuçlar yaratmış olabileceği (Nisa, 19) hakikatine yükselmiş olur. Artık bu yapılanmada; kul için acı ile tatlı, varlık ile darlık, keder ile sevinç sadece dış yüzeyleri ile farklıdır. Mademki onları varlık düzeyine çıkarak Kudret birdir ve o (insan),O’nun kulluğunu gönülden kabullenmiş ve O’na teslim olmuştur, maddî bedenin ve ona ait algılama yollarının yapacağı nitelemelerin hepsi tek sonuca ulaşır: “Mademki O uygun görmüştür, uygundur”. Gönül erbabının “rıza makamı” diye niteledikleri şey işte bu haldir. Erzurumlu İbrahim Hakkı: “Hak şerleri hayr eyler, Zannetme ki gayr eyler, Arif ânı seyr eyler, Mevlâ görelim neyler, Neylerse güzel eyler!” diye terennüm ettiği; İbrahim Tennûrî’nin:

     “Hoştur bana senden gelen,

       Ya gonca gül yahut diken,

       Ya hil’at ü yahut kefen,

       Kahrın da hoş lütfun da hoş”

     Diye dile getirdiği yöneliş işte bu rıza makamını temsil ediyor; diğer bir söyleyişle, O’na teslim oluşu. Sevgili oğlu Yusuf’u kuyuya atan diğer çocuklarının anlattıklarına inanmayan ve onlara:

قَالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنفُسُكُمْ أَمْراً فَصَبْرٌ جَمِيلٌ وَاللّهُ الْمُسْتَعَانُ عَلَى مَا تَصِفُونَ:

     “Artık bana düşen, güzel bir sabırdır. Anlattıklarınıza karşı yardım istenilecek de ancak Allah’tır.” (YUSUF SURESİ – 18. AYET)

     Karşılığını vermişti Hz. Yakup (AS). Diğer oğlu Bünyamin’i de bilemediği olayların akışına kaptırınca, gözlerini yitirecek kadar üzülmesine rağmen teslim olacağı kapıyı asla unutmamıştı:

قَالَ إِنَّمَا أَشْكُو بَثِّي وَحُزْنِي إِلَى اللّهِ:

     “Ben tasa ve üzüntümü ancak Allah’a arz ederim.” (YUSUF SURESİ – 86. AYET)

     İlâhî hikmetin, oğluyla sınadığı tek peygamber Yakup (AS) değildi.

     Nuh (AS);Tufan öncesinde:

وَنَادَى نُوحٌ رَّبَّهُ فَقَالَ رَبِّ إِنَّ ابُنِي مِنْ أَهْلِي وَإِنَّ وَعْدَكَ الْحَقُّ وَأَنتَ أَحْكَمُ الْحَاكِمِينَ:

     “Rabbim! Şüphesiz oğlum da ailemdendir. (Onu da kurtar)” (HÛD SURESİ – 45. AYET)

     Şeklindeki dileğine:

قَالَ رَبِّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ أَنْ أَسْأَلَكَ مَا لَيْسَ لِي بِهِ عِلْمٌ وَإِلاَّتَغْفِرْ لِي وَتَرْحَمْنِي أَكُن مِّنَ الْخَاسِرِينَ:

     “Ey Nuh! O asla senin ailenden değildir. Çünkü onun yaptığı iş, (sana inanmayıp gemiye binmeyişi) iyi olmayan bir iştir.” karşılığını alınca derhal teslim olmuş ve şöyle demişti: “Rabbim! Şüphesiz senden, hakkında bilgim olmayan bir şeyi istemekten sana sığınırım. Eğer beni bağışlamaz ve bana acımazsan, şüphesiz ziyana uğrayanlardan olurum.” (HÛD SURESİ – 47. AYET)

     Hz. İbrahim (AS)’ın, oğlu İsmail (AS) ile birlikte geçirdikleri teslimiyet tecrübesi, bu konuda ibret yüklü örneklerden biridir. Kur’an’ın bizlere aktardığı:

رَبِّ هَبْ لِي مِنَ الصَّالِحِينَ:

     “Ey Rabbim! Bana salihlerden olacak bir çocuk bağışla.” (SAFFÂT SURESİ – 100. AYET)

     Şeklindeki duası kabul görüp de:

فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعْيَ قَالَ يَا بُنَيَّ إِنِّي أَرَى فِي الْمَنَامِ أَنِّي أَذْبَحُكَ فَانظُرْ مَاذَا تَرَى قَالَ يَا أَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ سَتَجِدُنِي إِن شَاء اللَّهُ مِنَ الصَّابِرِينَ:

      “Çocuk kendisiyle birlikte koşup yürüyecek yaşa gelince İbrahim ona: “Yavrum, ben rüyamda seni boğazladığımı görüyorum. Düşün bakalım, ne dersin?” dedi. ” (SAFFÂT SURESİ – 102. AYET)

     İmtihan konusunu bildiren vahiy rüya yolu ile gelmişti ve Allah’ın peygamberi Hz. İbrahim (AS) durumun farkında idi. Emri veren, onu ve her şeyi var eden, üstelik kendisini de peygamber olarak gönderen Allah’tır. O’nu emrinin uygulanmasında tereddüt mü gösterilebilirdi? Böyle bir şey asla söz konusu değildi. Emri hemen yerine getirmeye hazırdı.

     “Yavrum, seni boğazlamam emredildi, (bunu yapmak durumundayım.)” sözlerini bu baba hangi yürek yangınları ile dudaklarından dökebilmişti acaba? Biricik oğlunu kendi elleri ile boğazlama emrini almak yerine, “kendini öldür” emrini almış olmayı bin kere tercih etmez miydi? Ama gel gör ki emir öyle değil de böyle ve emrin muhatabı da bir peygamber. O kendine düşeni yapıp derhal emre teslim oldu ve konuyu oğluna açtı. Ama ortada bir başka şey vardı. Ya çocuk, aldığı emri uygulaması konusunda zorluk çıkarırsa? Ya emrin Allah’tan geldiğini söyleyen babaya inanmaz ve karşı koyar da, Nuh’un yaşadığı acıyı iki katı ile yaşamak zorunda kalırsa? Bütün bu endişeleri giderecek cevap oğul İsmail (AS)’dan geldi:

قَالَ يَا أَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ سَتَجِدُنِي إِن شَاء اللَّهُ مِنَ الصَّابِرِينَ:

     “Babacığım, emrolunduğun şeyi yap. İnşaallah beni sabredenlerden (biri olarak) bulacaksın.” (SAFFÂT SURESİ – 102. AYET)

     Aynı baba-oğul aynı teslimiyeti, Kâbe’yi inşa emrini aldıklarında da göstermişler ve derhal işe koyulmuşlardı. Bu açıdan Kâbe, “Mümbit bir yerde değil de neden bu ot bitmez vadide?” tereddüdü yaşanmadan sergilenen bu teslimiyetin sembolüdür.

     Zaman süreci var oldukça yankılanmasını sürdürecek olan bir emir:

وَأَذِّن فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجَالاً وَعَلَى كُلِّ ضَامِرٍ يَأْتِينَ مِن كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ:

     “İnsanlar arasında haccı ilan et ki, gerek yaya olarak, gerek uzak yollardan gelen yorgun develer üzerinde sana gelsinler.” (HACC SURESİ – 27. AYET)

     Bu emre “baş üstüne” diyerek uyan; renk, coğrafya, ırk ve maddi standart telakkilerinin yanıltıcı etkilerinden kurtulan müminler, hac ibadetinin sağladığı o dönüştürücü iklimde teslimiyet ruhunun en vefakâr varisleri olduklarını her halleriyle gösteriyorlar. Bu ruhun tohumu insanın mayasındaki “teslim olma ve sığınma” ihtiyacı ise, Hz. İbrahim (AS) ve Hz. İsmail (AS) gibi canlı örnekler de onu çimlendiren, geliştiren, boy attıran havadır, nemdir, sudur. Allah evini ziyaret edenlerin (hac yapanların) “maddi hayattan soyutlanma” atılımının ifadesi olarak her fırsatta tekrarladıkları “telbiye”, teslimiyet hâlini bilinç noktasına ulaştırma gayretinin sergiler durur. Kâbe ve onu çevreleyen iklimde yaşanan o manevî ve derunî tecrübe ruhu Allah’a yükselten bir sürecin yaşandığı yer. “Mültezem”e sokulmuş; siyah örtüye yasladığı yüzüne süzülen gözyaşlarını silecek gücü kendinde bulamayan şu delikanlı; iki büklüm, ama büyük bir gayret ve hevesle tavaf etmeye çalışan şu yaşlı insan; kucağında bebeği, yüzünde tarifi imkânsız mutluluk ifadeleri ile dönen şu anne… Hayatın her rengini, her yönünü ve her tarzını simgeleyen şu insanlar şimdi o mekânda, o iklimde hal dillerini konuşturuyorlar: “Lebbeyk! Buyur Allah’ım buyur! Senin hiçbir ortağın yoktur. Şüphesiz her türlü övgü, nimet, mülk ve hükümranlık sana mahsustur. Senin ortağın yoktur.”

     Teslim olmak esaret değil, belki hürriyettir; usulünü bilmek kaydıyla…

KAYNAK : DİYANET AYLIK DERGİ