وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْيَسْتَجِيبُواْ لِي وَلْيُؤْمِنُواْ بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ:

“Kullarım sana, beni sorduğunda (söyle onlara): Ben çok yakınım. Bana dua ettiği vakit dua edenin dileğine karşılık veririm. O halde (kullarım da) benim davetime uysunlar ve bana inansınlar ki doğru yolu bulalar.”   (BAKARA SURESİ – 186. AYET)

Dua, sözlükte şu anlama gelmektedir: Çağırmak, seslenmek, davet etmek, istemek ve yardım talep etmek demektir.

    
Duanın ıstılahtaki anlamı ise şöyledir: Allah’ın yüceliği karşısında insanın aczini ve zafiyetini itiraf etmesi, sevgi ve saygı ile O’nun lütuf, nimet ve yardımını, dünya ve ahirette iyilikler ihsan etmesini dilemesidir. Üzerindeki sıkıntı, dert ve belayı gidermesini; günah, hata ve kusurlarını bağışlamasını dilemesi; yalvarıp yakarması ve O’na halini arz edip niyazda bulunması demektir.

    
Dua; söz ve kalple, fiil ve hal ile yapılır. Dua, hayır dua ve beddua şeklinde olabilir. Dua, insanın kendisine veya başkasına yönelik olabilir. İçeriği açısından dua, maddi veya manevi isteklere, dünyevi ve uhrevi isteklere yönelik olabilir. Duanın farklı yönlerden çeşitlerini şöyle özetleyebiliriz:

1-) SÖZLÜ DUA:

Sözlü dua, sözle ve kalple yapılan duadır. Bu tür dua, kalp ve dil ile Allah’ı anmak, O’na saygı ifade eden cümleleri okumak, dünya ve ahiretle ilgili isteklerde bulunmak, af ve mağfiret dilemek şeklinde yapılır. Sözlü duaya genellikle: “Ey Rabbim!”, “Ey Rabbimiz!”, “Allah’ım!”  ve benzeri cümlelerle başlanır. Sözlü duaya şu örnekleri verebiliriz: 

قَالاَ رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنفُسَنَا وَإِن لَّمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ:

 “(Âdem ile eşi) dediler ki: Ey Rabbimiz! Biz kendimize zulmettik. Eğer bizi bağışlamaz ve bize acımazsan mutlaka ziyan edenlerden oluruz.”

(A’RAF SURESİ – 23. AYET)

وَزَكَرِيَّا إِذْ نَادَى رَبَّهُ رَبِّ لَا تَذَرْنِي فَرْداً وَأَنتَ خَيْرُ الْوَارِثِينَ:

“Zekeriyya’yı da (an). Hani o, Rabbine şöyle niyaz etmişti: Rabbim! Beni yalnız bırakma! Sen, vârislerin en hayırlısısın, (her şey sonunda senindir).”

(ENBİYA SURESİ – 89. AYET)

Hz Peygamber (SAV)’in şu duaları da sözlü duaya bir örnektir:

“Allah’ım! Saygı duymayan kalpten, kabul olunmayan duadan, doymayan nefisten ve fayda vermeyen ilimden sana sığınırım.”

“Allah’ım! Rabbimiz! İze dünyada iyilik, güzellik ve nimet ver, ahirette de iyilik, güzellik ve nimet ver ve bizi ateş azabından koru.”

Sözlü dualar, hayır dua ve beddua olmak üzere iki kısma ayrılır:

A-) HAYIR DUA:

Kur’an’da hayır dua kavramı geçmektedir:

لَا يَسْأَمُ الْإِنسَانُ مِن دُعَاء الْخَيْرِ وَإِن مَّسَّهُ الشَّرُّ فَيَؤُوسٌ قَنُوطٌ:

“İnsan hayır istemekten usanmaz. Fakat kendisine bir kötülük dokunursa hemen ümitsizliğe düşer, üzülüverir.”   (FUSSİLET SURESİ – 49. AYET)

Hz Peygamber (SAV) de her şeyin hayırlısını isteyerek hayır duayı teşvik etmiştir:

“Allah’ım! Senden istenen şeylerin hayırlısını, duanın hayırlısını, kurtuluşun hayırlısını, işlerin hayırlısını, ölümün hayırlısını istiyorum.”

İnsanın Allah’tan bir iyilik ve nimet istemeye, bir beladan ve sıkıntıdan kurtulmaya yönelik olarak yaptığı dualar hayır dualardır. Bu tür dualar iki kısma ayrılır

1-) KİŞİNİN KENDİSİ İÇİN YAPTIĞI HAYIR DUA:

En faziletli dua kişinin kendisi için yaptığı duadır. Hz Aişe (RA) validemizin bildirdiğine göre Hz Peygamber (SAV)’e: “Hangi dua daha faziletlidir?” diye sorulmuş, Hz Peygamber (SAV) de şu cevabı vermiştir: “Kişinin kendi nefsi yaptığı duadır.”

Onun için kişiler, öncelikle kendileri için dua ederler. Bu tür dualar da üç kısma ayrılır:

A-) ALLAH’I ÖVGÜ İLE ANMA:

Allah’ın birliğini, yüceliğini ve kudretini ifade eden, O’nu öven ve noksan sıfatlardan tenzih eden cümleleri söylemek, hem zikir hem de duadır. Şu ayet bunun en güzel örneğidir:

قُلِ اللَّهُمَّ مَالِكَ الْمُلْكِ تُؤْتِي الْمُلْكَ مَن تَشَاء وَتَنزِعُ الْمُلْكَ مِمَّن تَشَاء وَتُعِزُّ مَن تَشَاء وَتُذِلُّ مَن تَشَاء بِيَدِكَ الْخَيْرُ إِنَّكَ عَلَىَ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ:

“(Rasülüm!) De ki: Mülkün gerçek sahibi olan Allah’ım! Sen mülkü dilediğine verirsin ve mülkü dilediğinden geri alırsın. Dilediğini yüceltir, dilediğini de alçaltırsın. Her türlü iyilik senin elindedir. Gerçekten sen her şeye kadirsin.”

(ÂLİ-İMRAN SURESİ – 26. AYET)

Hz Peygamber (SAV) de bu hususta şöyle buyurur:

“En faziletli zikir, La ilahe illallah=Allah’tan başka ilah yoktur; en faziletli duya ise, El hamdü lillah= Her türlü övgü Allah’a mahsustur demektir.”

B-) ALLAH’TAN MANEVİ İSTEKLERDE BULUNMA:

İnsanın yaptığı duaların bir kısmı; hidayet, takva, iffet ve günahların affı gibi manevi istekler; tembellik, iki yüzlülük ve kötü ahlaktan Allah’ın korumasını istemesi gibi taleplerdir. Hz Peygamber (SAV)’in yaptığı şu dualar, bu konuda güzel bir örnektir:

“Allah’ım! Bizi iman ile zinetlendir.”

“Allah’ım! Ayrılıktan, iki yüzlülükten ve kötü ahlaktan sana sığınırım.”

“Allah’ım! Beni bağışla, bana merhamet et, beni doğru yola ilet ve bana rızık ver.”

C-) ALLAH’TAN MADDİ İSTEKLERDE BULUNMA:

İnsanın yaptığı duaların bir kısmı, bir nimete kavuşma ve maddi bir sıkıntıdan korunmaya yöneliktir. Bu konuda Hz Peygamber (SAV)’in yaptığı şu duaları örnek olarak verebiliriz:

“Allah’ım! Fakirlikten, yokluktan, zilletten sana sığınırım. Zulmetmekten ve zulme uğramaktan sana sığınırım.”

2-) KİŞİNİN BAŞKALARI İÇİN YAPTIĞI HAYIR DUA:

Kişiler, kendileri için dua ettikleri gibi, çocukları, sağ ve ölü anne-babaları, diğer yakınları, Peygamberimiz (SAV) ve bütün müminler için de dua ederler. Ayet ve hadislerde de bu tür duaların örnekleri vardır. Müminler bencil değillerdir. Kendileri için istedikleri şeyleri mümin kardeşleri için de isterler, BEN yerine BİZ diyerek dua etmeyi tercih ederler. Yüce Allah ta Kur’an’da bize bu hususu açıkça bildirmekte ve BİZ diyerek dua etmemizi istemektedir:

إِيَّاكَ نَعْبُدُ وإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ:اهدِنَــــاالصِّرَاطَ المُستَقِيمَ:

(Rabbimiz!) Ancak sana kulluk ederiz ve yalnız senden medet umarız.

Bize doğru yolu göster.   (FATİHA SURESİ – 5/6. AYETLER)

وِمِنْهُم مَّن يَقُولُ رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَاحَسَنَةً وَفِي الآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ:

“Onlardan bir kısmı da: Ey Rabbimiz! Bize dünyada da iyilik ver, ahirette de iyilik ver. Bizi cehennem azabından koru! Derler.”   (BAKARA SURESİ – 201. AYET)

İnsanların, dua yaptıkları kişileri şöyle sıralayabiliriz:

A-) ANNE-BABAYA DUA:

Hz İbrahim (AS) anne-babası için şöyle dua etmiştir:

رَبَّنَا اغْفِرْ لِي وَلِوَالِدَيَّ وَلِلْمُؤْمِنِينَ يَوْمَ يَقُومُ الْحِسَابُ:

“Ey Rabbimiz! (Amellerin) hesap olunacağı gün beni, ana-babamı ve müminleri bağışla!”   (İBRAHİM SURESİ – 41. AYET)

وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُل رَّبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيراً:

“Onları esirgeyerek alçakgönüllülükle üzerlerine kanat ger ve: “Rabbim! Küçüklüğümde onlar beni nasıl yetiştirmişlerse, şimdi de sen onlara (öyle) rahmet et!” diyerek dua et.”   (İSRA SURESİ – 24. AYET)

Çocukların yaptıkları dua ile anne-babaların cennetteki manevi dereceleri artar. Bu konuda Hz Peygamber (SAV) şöyle buyuruyor:

“Müminin cennetteki derecesi yükseltilir. Bu kimse: “Ya Rabbi! Bu derece nereden kaynaklandı?” diye sorar. Kendisine şöyle cevap verilir: “Çocuğunun af dilemesi sebebiyle.”

B-) ÇOCUKLARA DUA:

Hz İbrahim (AS), çocukları ve gelecek nesilleri için şöyle dua etmiştir:

رَبَّنَا وَاجْعَلْنَا مُسْلِمَيْنِ لَكَ وَمِن ذُرِّيَّتِنَا أُمَّةً مُّسْلِمَةً لَّكَ وَأَرِنَا مَنَاسِكَنَا وَتُبْ عَلَيْنَاإِنَّكَ أَنتَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ:

 “Ey Rabbimiz! Bizi sana boyun eğenlerden kıl, neslimizden de sana itaat eden bir ümmet çıkar, bize ibadet usullerimizi göster, tevbemizi kabul et; zira tevbeleri çokça kabul eden, çok merhametli olan ancak sensin.”   (BAKARA SURESİ – 128. AYET)

Hz Peygamber (SAV), anne-babanın çocukları için yaptığı duanın kabul edileceğini bizlere haber vermiştir.

C-) MÜMİNİN MÜMİNLERE DUASI:

Müminler, kendileri, çocukları ve anne-babaları için dua ettikleri gibi, diğer müminler için de dua ederler. Yüce Allah bu konuda nasıl dua edeceğimizi bizlere şöyle öğretmektedir:

رَبَّنَا اغْفِرْ لِي وَلِوَالِدَيَّ وَلِلْمُؤْمِنِينَ يَوْمَ يَقُومُ الْحِسَابُ:

“Ey Rabbimiz! (Amellerin) hesap olunacağı gün beni, ana-babamı ve müminleri bağışla!”   (İBRAHİM SURESİ – 41. AYET)

Müslüman’ın, Müslüman kardeşine dua etmesi, kendisi için bir sadaka olur. Bu konuda Hz Peygamber (SAV) şöyle buyuruyor:

“Sadaka verme imkânı olmayan Müslüman: “Kulun ve Peygamberin Muhammed (SAV)’e rahmet eyle, mümin erkek ve kadınlara da rahmet eyle.” Diye dua etsin, bu onun için sadaka olur.”

Bu hadis, hem müminin mümine dua etmesi gerektiğini, hem de mümin için yapılan duanın sadaka olduğunu ifade etmektedir.

D-) ÖLÜLER İÇİN DUA:

İslam bilginleri, ölüler için yapılan duanın önemli olduğu, bağışlanan sevabın onlara yarar sağlayacağı konusunda görüş birliği içindedirler. Ayet ve hadisler, ölüler için dua, istiğfar ve bağışta bulunulabileceğine açıkça işaret etmektedir:

وَالَّذِينَ جَاؤُوا مِن بَعْدِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَاوَلِإِخْوَانِنَا الَّذِينَ سَبَقُونَا بِالْإِيمَانِ وَلَا تَجْعَلْ فِي قُلُوبِنَاغِلّاً لِّلَّذِينَ آمَنُوا رَبَّنَا إِنَّكَ رَؤُوفٌ رَّحِيمٌ:

“Bunların arkasından gelenler şöyle derler: Rabbimiz! Bizi ve bizden önce gelip geçmiş imanlı kardeşlerimizi bağışla; kalplerimizde, iman edenlere karşı hiçbir kin bırakma! Rabbimiz! Şüphesiz ki sen çok şefkatli, çok merhametlisin!”

(HAŞR SURESİ – 10. AYET)

Hz Nuh (AS), kendisi, anne-babası ve müminler için şöyle dua etmiştir:

رَبِّ اغْفِرْ لِي وَلِوَالِدَيَّ وَلِمَن دَخَلَ بَيْتِيَ مُؤْمِناً وَلِلْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَلَا تَزِدِ الظَّالِمِينَ إِلَّا تَبَاراً:

“Rabbim! Beni, ana-babamı, iman etmiş olarak evime girenleri, iman eden erkekleri ve iman eden kadınları bağışla, zalimlerin de ancak helâkini arttır.”

(NUH SURESİ – 28. AYET)

Hz Peygamber (SAV); ölenler için cenaze namazı kılmış ve Müslümanlara da kılmalarını emretmiştir. Dinimizde farz-ı kifaye olan cenaze namazı, esas itibarıyla ölüler için yapılan dua ve istiğfardan ibarettir. Müslümanların ölen kişi hakkındaki dua ve şahadetinin Allah katında değeri olduğu ve ölülerin bağışlanmasına vesile olabileceği unutulmamalıdır. Hz Peygamber (SAV), cenaze defnettikten sonra kabri başında durmuş ve kabir sualinin kolay geçmesi hususunda dua etmiştir.

    
Kabir ve türbe ziyaretleri yapıldığında, orada yatanlar için Kur’an okunup sevabı bağışlanır, onlara hayır dua edilir; ancak ölülerden yardım istenmez, bir dilekte bulunulmaz. Aksi takdirde ibadete şirk karıştırılmış olur. Çünkü Allah’tan başkasına dua ve ibadet etmek Allah’tan başkalarına ortak koşmaktır. Putlar ve ölüler, yapılan yardım talebine karşılık veremezler. Bu hususu Kur’an şöyle ifade eder:

وَمَنْ أَضَلُّ مِمَّن يَدْعُو مِن دُونِ اللَّهِ مَن لَّا يَسْتَجِيبُ لَهُ إِلَى يَومِ الْقِيَامَةِ وَهُمْ عَن دُعَائِهِمْ غَافِلُونَ:

“Allah’ı bırakıp da kıyamet gününe kadar kendisine cevap veremeyecek şeylere tapandan daha sapık kim olabilir? (Oysa) onlar, bunların tapmalarından habersizdirler.”   (AHKAF SURESİ – 5. AYET)

E-) HZ PEYGAMBER (SAV)’E DUA VE SALÂT-Ü SELAM:

Ahzab suresinde Allah şöyle emretmektedir:

إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيماً:

“Allah ve melekleri, Peygamber’e çok salâvat getirirler. Ey müminler! Siz de ona salâvat getirin ve tam bir teslimiyetle selam verin.”   (AHZAB SURESİ – 56. AYET)

Allah’ın, Peygamberi (SAV)’e salâtı, ona merhamet ve ihsan etmesi, onu övmesi, ondan razı olması, şan ve şerefini yüceltmesi, itibar ve değerini arttırmasıdır. Meleklerin ve müminlerin salâtı ise; onun şan ve şerefinin yücelmesi, itibar ve değerinin artması için dua etmeleridir.

Sahabeden Ka’b b. Ucre (RA) şöyle anlatıyor:

“Hz Peygamber (SAV)’e şöyle sorduk: “Ey Allah’ın Peygamberi!  Sana salât ve selam getirmekle emrolunduk. Selamı nasıl vereceğimizi biliyoruz. Sana nasıl salât edeceğiz?” Bunun üzerine Hz Peygamber (SAV) şöyle buyurdu: “Allah’ım! İbrahim peygambere ve ailesine merhamet ettiğin gibi Muhammed ve ailesine de merhamet et, şan ve şerefini yücelt, itibar ve değerini arttır. Sen çok övülen, çok şerefli olansın. İbrahim ve ailesini mübarek ve şerefli kıldığın gibi Muhammed’i ve ailesini de mübarek ve şerefli kıl. Sen çok övülen, çok şerefli olansın.” Duasını okuyun.”

Hz Peygamber (SAV), salâvat-ı şerife getirmeyi şöyle teşvik ediyor:

“Kim bana bir defa salât ederse, bu sebeple ona on hasene (sevap) yazılır.”

“Kıyamet günü insanların bana en evla olanı, bana en çok dua edenidir.”

Hz Peygamber (SAV), salât-ü selam okumayanları da şöyle kınamaktadır:

“Yanında ismim geçtiği halde bana salât getirmeyen kimsenin burnu yerde sürtülsün.”

“Yanında ismim anıldığı halde bana salât etmeyen kimse cimridir.”

B-) BEDDUA:

İnsanlar; bazen kendileri, çocukları ve diğer insanlar aleyhine dua ederler. Buna beddua denirli. Yüce Allah insanın beddua ettiğini Kur’an’da şöyle haber veriyor:

وَيَدْعُ الإِنسَانُ بِالشَّرِّ دُعَاءهُ بِالْخَيْرِ وَكَانَ الإِنسَانُ عَجُولاً:

“İnsan hayrı istediği kadar şerri de ister. İnsan pek acelecidir!”

(İSRA SURESİ – 11. AYET)

Ayette insanın beddua etmesinin gerekçesi olarak aceleci oluşu zikredilmektedir. İnsan, acele edip istediği şeyin, hakkında hayır mı şer mi olduğunu bilmeden dua veya beddua etmemelidir. Duanın bilerek, düşünerek ve teni ile yapılması gerekir. İnsan daima Allah’tan hakkında hayırlı olanı istemelidir. Çünkü neyin hayır neyin şer olduğunu en iyi bilen Allah’tır. İnsanın hayır zannettiği şer, şer zannettiği hayır olabilir.

Yüce Allah bu hususa dikkatlerimizi şöyle çekiyor:

وَعَسَى أَن تَكْرَهُواْشَيْئاً وَهُوَ خَيْرٌ لَّكُمْ وَعَسَى أَن تُحِبُّواْ شَيْئاً وَهُوَ شَرٌّ لَّكُمْ وَاللّهُ يَعْلَمُ وَأَنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ:

 “Olur ki hoşunuza gitmeyen bir şey, sizin için hayırlıdır ve olur ki, sevdiğiniz şey de sizin için bir şerdir. Allah bilir de siz bilmezsiniz.”  (BAKARA SURESİ – 216. AYET)

Öfkeye kapılıp beddua etmek, Müslüman’ın değil kâfir insanın şiarıdır. Yüce Allah kâfirlerin kendileri için azap, bela ve kötülüğü istediklerini Kur’an’da şöyle haber veriyor:

وَيَسْتَعْجِلُونَكَ بِالْعَذَابِ وَلَوْلَا أَجَلٌ مُّسَمًّى لَجَاءهُمُ الْعَذَابُ َلَيَأْتِيَنَّهُم بَغْتَةً وَهُمْ لَا يَشْعُرُونَ:يَسْتَعْجِلُونَكَ بِالْعَذَابِ َإِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحِيطَةٌ بِالْكَافِرِينَ:

 “Senden, azabı çarçabuk (getirmeni) istiyorlar. Eğer önceden tayin edilmiş bir vade olmasaydı, azap elbette onlara gelip çatmıştı. Fakat onlar farkında değilken, o ansızın kendilerine geliverecektir.”

“(Evet) senden azabı çarçabuk (getirmeni) istiyorlar. Hiç şüpheleri olmasın, cehennem kâfirleri çepeçevre kuşatacaktır.”   (ANKEBUT SURESİ – 53/54. AYETLER)

وَيَسْتَعْجِلُونَكَ بِالسَّيِّئَةِ قَبْلَ الْحَسَنَةِ وَقَدْ خَلَتْ مِن َبْلِهِمُ الْمَثُلاَتُ وَإِنَّ رَبَّكَ لَذُو مَغْفِرَةٍ لِّلنَّاسِ عَلَى ظُلْمِهِمْ َإِنَّ رَبَّكَ لَشَدِيدُ الْعِقَابِ:

“(Müşrikler) senden iyilikten önce kötülüğü çabucak istiyorlar. Hâlbuki onlardan önce ibret alınacak nice azap örnekleri gelip geçmiştir. Doğrusu insanlar kötülük ettikleri halde Rabbin onlar için mağfiret sahibidir. (Bununla beraber) Rabbinin azabı da çok şiddetlidir.”   (RA’D SURESİ – 6. AYET)

Dolayısıyla bir Müslüman kendisi, yakınları ve diğer Müslümanlar, hatta bütün insanlar için hayır dua etmeli, asla beddua etmemelidir. “Allah belanı versin”, “Canın cehenneme”, “Gözün kör olsun”, “Allah canımı alsın”, “Allah’ım! Canımı al” gibi yapılan beddualar, İslamî adaba uygun değildir. Hz Peygamber (SAV), bir sıkıntıdan dolayı bile olsa ölmek için dua etmeyi yasaklamıştır. Bu konudaki hadis-i şerifler şöyledir:

“Sizden biriniz dünyada başına gelen bir sıkıntıdan dolayı ölümü temenni etmesin.”

    
“Kendinize beddua etmeyin, çocuklarınıza beddua etmeyin, mallarınız için de beddua etmeyin.”

    
“Allah, ana-babasına lanet edene, beddua edene lanet eder.”

    
İnsan kendisi, çocukları, ana-babası ve malı mülkü için ancak öfkeli olduğu zaman beddua eder, bedduası kabul oluverdiğinde ise zararını kendisi çeker, neticede kendisine, ana-babasına ve çocuklarına zulmetmiş olur. Hz Peygamber (SAV) özünde, sözünde ve davranışlarında dürüst olan müminin lanetçi olamayacağını ve lanetçilerin kıyamet günü, şefaat ve tanıklık edemeyeceklerini bildirmiş ve müminleri bedduadan şöyle sakındırmıştır:

“Sadık mümine lanetçi olmak yakışmaz.”

“Lanetçiler kıyamet gününde şefaatçi ve tanık olamayacaklardır.”

    
İnsanlara örnek olarak gönderilen peygamberler, insanlara hep hayır dua etmişler, mecbur kalmadıkça beddua etmemişlerdir. Bedduayı da müminler için değil sadece imana yanaşmayan ve inkârda ısrar eden kâfirler için yapmışlardır. Bu konuda şu örnekleri zikredebiliriz:

    
Hz Nuh (AS), ısrarla hak dine davet ettiği halde bir türlü imana yanaştıramadığı kavmi için şöyle beddua etmiştir:

وَقَالَ نُوحٌ رَّبِّ لَا تَذَرْ عَلَى الْأَرْضِ مِنَ الْكَافِرِينَ دَيَّاراً:إِنَّكَ إِن تَذَرْهُمْ يُضِلُّوا عِبَادَكَ وَلَا يَلِدُوا إِلَّا فَاجِراًكَفَّاراً:

“Nuh: “Rabbim!” dedi, “Yeryüzünde kâfirlerden hiç kimseyi bırakma!”

“Çünkü sen onları bırakırsan kullarını saptırırlar; yalnız ahlâksız, nankör (insanlar) doğururlar (yetiştirirler).”   (NUH SURESİ – 26/27. AYETLER)

Hz Nuh (AS), imana yanaşmayan kavmine beddua etmesinin gerekçesi olarak, insanları hak yoldan saptırmalarını zikretmiştir. Hz Nuh (AS)’ın bedduasını kabul eden Yüce Allah, kâfirleri helak etmiştir:

وَنُوحاً إِذْ نَادَى مِن قَبْلُ فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَنَجَّيْنَاهُ وَأَهْلَهُ مِنَ الْكَرْبِ الْعَظِيمِ: وَنَصَرْنَاهُ مِنَ الْقَوْمِ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا إِنَّهُمْ كَانُوا قَوْمَ سَوْءٍ فَأَغْرَقْنَاهُمْ أَجْمَعِينَ:

 “Daha önce Nuh da dua etmiş, biz onun duasını kabul etmiştik. Böylece, kendisini ve (iman eden) yakınlarını büyük sıkıntıdan kurtarmıştık.”

77-) “Onu, ayetlerimizi inkâr eden kavimden koruduk. Gerçekten onlar, fena bir kavim idi; bu yüzden topunu birden (suya) gömdük.”   (ENBİYA SURESİ – 76/77. AYETLER)

 Yüce Allah, müminlere kin tutan münafıklara, müminlerin şu şekilde beddua etmelerine müsaade etmiştir:

قُلْ مُوتُواْ بِغَيْظِكُمْ إِنَّ اللّهَ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ:

“De ki: Kininizden (kahrolup) ölün! Şüphesiz Allah kalplerin içindekini hakkıyla bilmektedir.”   (ALİ-İMRAN SURESİ – 119. AYET)

Hz Peygamber (SAV), mecbur kalmadıkça kimseye beddua etmemiştir. Kendisine: “Ey Allah’ın Elçisi! Müşriklere beddua et.” Denildiği zaman şöyle buyurmuştur:

“Ben, lanetçi olarak değil, rahmet olarak gönderildim.”

Hz Peygamber (SAV), Uhud savaşında yüzü yaralandığı zaman şöyle dua etmiştir:

“Allah’ım! Kavmimi bağışla, çünkü onlar bilmiyorlar.”

Ancak Hz Peygamber (SAV) mecbur kalınca kendilerini yok etmek için Medine’ye saldıran Mekke müşriklerine şöyle beddua etmiştir:

“Allah’ım! Peygamberlerini yalanlayan ve insanları senin yolundan alıkoyan şu kâfirleri helak et, onlara rezillik ve azap ver.”

Yine Hz Peygamber (SAV), Hendek savaşı esnasında müşriklere şöyle beddua etmiştir:

“Müşrikler bizi orta namazdan (yani ikindi namazından) alıkoydular. Allah onların evlerini ve kabirlerini ateşle doldursun.”

Zulme uğrayan insan, zalimin zulmüne meşru yollarla mani olamazsa, zalime beddua edebilir:

لاَّ يُحِبُّ اللّهُ الْجَهْرَ بِالسُّوَءِ مِنَ الْقَوْلِ إِلاَّ مَن ظُلِمَ وَكَانَ اللّهُ سَمِيعاً عَلِيماً:

“Allah kötü sözün açıkça söylenmesini sevmez; ancak haksızlığa uğrayan başka. Allah her şeyi işitici ve bilicidir.”   (NİSA SURESİ – 148. AYET)

Hz Peygamber (SAV) bir hadislerinde şöyle buyuruyor:

“Zalime beddua eden kimseye Allah yardım eder.”

“Mazlumun bedduasından sakının, çünkü mazlumun bedduası ile Allah arasında perde yoktur. (Duası kabul olunur.)”

“Mazlum, facir yani günahkâr bile olsa bedduası makbuldür, günahı kendi boynunadır.”

Bu hadislerden, mazlumun, kendisine zulmeden kimseye beddua edebileceğini ve bedduasının kabul olacağını anlıyoruz. Şu atasözümüz bu gerçeği şöyle ifade eder:

“Alma mazlumun âhını çıkar aheste aheste.”

Hz Peygamber (SAV), görevlerinde kusurlu davranan Müslümanlara bazen beddua etmiştir. Mesela, anne-babasının hizmetinde bulunmayan kimse için şöyle beddua etmiştir:

Hz Peygamber (SAV) bir gün şöyle buyurur: “Burnu yerde sürtülsün, burnu yerde sürtülsün, burnu yerde sürtülsün.” Ashab sordu: “Kimin burnu yerde sürtülsün ey Allah’ın Elçisi?” Hz Peygamber (SAV) şöyle buyurdu: “Yaşlılıklarında anne-babası veya ikisinden biri yanında olup onlara hizmet ederek cennete girmeyi hak edemeyen kimsenin burnu yerde sürtülsün.”

2-) FİİLİÎ DUA

Fiilî dua; insanın sözlü olarak Allah’tan istediği şeyin zeminini hazırlaması ve Allah’ın koyduğu kanunlara (dine ve sünnetullaha) uyması demektir. Sözgelimi, çocuk sahibi olmak isteyen bir kimsenin evlenmesi; sağlık ve afiyet isteyen bir kimsenin yemesine içmesine, sıcağa, soğuğa ve sağlık kurallarına dikkat etmesi; zengin olmak isteyen kimsenin çok çalışması, bir sınavda başarılı olmak isteyen kimsenin, sınava iyi hazırlanması, tarlasından, bağından ve bahçesinden bol ürün almak isteyen kimsenin, bağına, bahçesine ve tarlasına iyi bakması, gerektiğinde sulaması ve gübrelemesi gerekir.

Evlenmeden çocuk sahibi olmayı, sağlık kurallarına uymadan sağlıklı kalmayı, çalışmadan zengin olmayı, iyi hazırlanmadan bir sınavda başarılı olmayı, gerekli emeği harcamadan bol ürün almayı istemek Sünnetüllah’a aykırıdır. Yüce Allah, Kur’an’da umarak ve korkarak dua edilmesini istedikten sonra rahmetinin, işlerini en güzel biçimde yapanlara yakın olduğunu bildirerek şöyle buyurmaktadır:

وَلاَ تُفْسِدُواْ فِي الأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاَحِهَا وَادْعُوهُ خَوْفاً وَطَمَعاً إِنَّ رَحْمَتَ اللّهِ قَرِيبٌ مِّنَ الْمُحْسِنِينَ:

“Islah edilmesinden sonra yeryüzünde bozgunculuk yapmayın. Allah’a korkarak ve (rahmetini) umarak dua edin. Muhakkak ki iyilik edenlere Allah’ın rahmeti çok yakındır. (A’RAF SURESİ – 56. AYET)

Ayette, Allah’ın rahmetinin “MUHSİN” olanlara yakın olduğu açıkça beyan edilmektedir. “MUHSİN”; iman edip salih amelleri Allah’ı görüyormuş gibi en güzel biçimde yapan kimseye denir. Dolayısıyla bir insan, elinden gelen bütün gayretleri gösterdikten, istediği şeyin zeminini hazırladıktan sonra neticeyi dua ederek Allah’tan istemelidir. Bunun Kur’an’da açık örneği, Eyyup (AS)’ın hastalığından kurtulması için yaptığı dua ve Allah’ın iyileşmesi için ona gösterdiği çözümdür:

Uzun yıllar hastalık çeken Eyyup (AS), hastalığının iyileşmesi ve sıkıntısının giderilmesi için Allah’a şöyle dua eder:

وَأَيُّوبَ إِذْ نَادَى رَبَّهُ أَنِّي مَسَّنِيَ الضُّرُّ وَأَنتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ:

“(Ey Peygamberim!) Eyyub’u da hatırla. Hani o Rabbine, ‘şüphesiz ki ben derde uğradım, sen merhametlilerin en merhametlisisin’ diye yalvarmıştı.”

(ENBİYA SURESİ - 83.AYET)

Yüce Allah, Eyyup Peygamberin duası üzerine hastalığının iyileşmesi için şöyle buyurur:

ارْكُضْ بِرِجْلِكَ هَذَا مُغْتَسَلٌ بَارِدٌ وَشَرَابٌ:

“Ayağını (yere) vur, işte yıkanacak ve içilecek serin (bir su).”

(SÂD SURESİ – 42. AYET)

Bunun üzerine Eyyup (AS) ayağını yere vurur, çıkan sudan içer ve bu su ile yıkanır, neticede iç ve dış bütün hastalıkları iyileşir.

Yüce Allah, bu örneği, ibadet/dua eden kulları için bir öğüt olduğunu bildirmektedir:

فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَكَشَفْنَا مَا بِهِ مِن ضُرٍّ وَآتَيْنَاهُ أَهْلَهُ وَمِثْلَهُم مَّعَهُمْ رَحْمَةً مِّنْ عِندِنَا وَذِكْرَى لِلْعَابِدِينَ:

“Bunun üzerine biz, tarafımızdan bir rahmet ve kulluk edenler için bir hatıra olmak üzere onun duasını kabul ettik; kendisinde dert ve sıkıntı olarak ne varsa giderdik ve ona aile efradını, ayrıca bunlarla birlikte bir mislini daha verdik.”

(ENBİYA SURESİ – 84. AYET)

Derdinden kurtulmak isteyen bir hasta düşünelim; hasta hem iyileşmesi, şifa vermesi için Allah’a dua etmeli hem de hastalığı için gerekli olan tıbbî çarelere başvurmalı, doktorların tavsiyesine uymalı, ilaç kullanmalı, gerektiğinde ameliyat olmalıdır. Birinci yapılan, sözlü dua; ikinci yapılan ise fiili duadır. Tıbbî çarelere başvurmak ile de yetinilmemeli, “derdi veren Allah dermanı da verir” inancı ile dua edilmelidir. Eyyup (AS) hem sözlü hem de fili dua yapmıştır.

    
Peygamber Efendimiz (SAV)’in; Hendek savaşında sadece sözlü olarak Allah’tan yardım istemekle kalmayıp şehrin etrafına hendek kazması da fiili duadır. Peygamberimiz (SAV): “Hendek kazdık, düşman şehre giremez, kendimizi garantiye aldık.” demedi, düşman ordusunun bozguna uğraması için yüce Allah’a dua etti, yalvardı. Yüce Allah duasını kabul etti. Düşmanın bulunduğu tarafta çok şiddetli bir fırtına çıktı, düşmanın neyi varsa alt üst oldu, daha fazla dayanamadı, büyük bir korkuya kapıldı ve Medine’yi terk etmek zorunda kaldı. Yüce Allah, Peygamberimiz (SAV)’in sözlü ve fiili duasını kabul etmiş, Müslümanları düşmandan korumuştu.

    
Peygamberimiz (SAV), Bedir savaşında da gerekli bütün askerî tedbirleri aldıktan sonra yardım etmesi için Allah’a etmiş, Allah ta bin melekle yardım etmiştir:

إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ فَاسْتَجَابَ لَكُمْ أَنِّي مُمِدُّكُم بِأَلْفٍ مِّنَ الْمَلآئِكَةِ مُرْدِفِينَ: وَمَا جَعَلَهُ اللّهُ إِلاَّ بُشْرَىوَلِتَطْمَئِنَّ بِهِ قُلُوبُكُمْ وَمَا النَّصْرُ إِلاَّ مِنْ عِندِ اللّهِ إِنَّ اللّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ:إِذْ يُغَشِّيكُمُ النُّعَاسَ أَمَنَةً مِّنْهُ وَيُنَزِّلُ عَلَيْكُم مِّن السَّمَاء مَاء لِّيُطَهِّرَكُم بِهِ وَيُذْهِبَ عَنكُمْ رِجْزَالشَّيْطَانِ وَلِيَرْبِطَ عَلَى قُلُوبِكُمْ وَيُثَبِّتَ بِهِ الأَقْدَامَ:

“Hatırlayın ki, siz Rabbinizden yardım istiyordunuz. O da, ben peş peşe gelen bin melek ile size yardım edeceğim, diyerek duanızı kabul buyurdu.”

“Allah bunu (meleklerle yardımı) sadece müjde olsun ve onunla kalbiniz yatışsın diye yapmıştı. Zaten yardım yalnız Allah tarafındandır. Çünkü Allah mutlak galiptir, yegâne hüküm ve hikmet sahibidir.”

“O zaman katından bir güven olmak üzere sizi hafif bir uykuya daldırıyordu; sizi temizlemek, şeytanın pisliğini (verdiği vesveseyi) sizden gidermek, kalplerinizi birbirine bağlamak ve savaşta sebat ettirmek için üzerinize gökten bir su (yağmur) indiriyordu.”

(ENFAL SURESİ – 9/11. AYETLER)

Aynı şeyleri, manevî ve uhrevî nimetler için de söyleyebiliriz. Mesela, işlediği günahlarının affını isteyen bir kimsenin: “Ey Rabbim! Beni affet, bağışla.” diye yalvarması sözlü dua, günahları terk edip Allah’ın emrine yönelmesi, işlediği günahlara bir daha dönmemesi ve salih ameller işlemesi, fiili duadır. Müminin: “Allah’ım! Cennetini bana nasip et.” demesi sözlü dua, iman edip salih ameller işlemesi, Allah’ın emir ve yasaklarına uyması fiilî duadır. Sadece sözlü dua ile yetinmek, fiilî duayı terk etmek, insanı istediğine kavuşturmaz. Mümin istediği şeyin zeminini hazırlamalı, fiil öncesinde de sonrasında da dua etmelidir. Fiil öncesinde yapılan sözlü dua, başarılı olmak için bir hazırlık ve ruhî bir arınmadır. Fiil sonrasında yapılan sözlü dua ise; o fiilin başarı ile sonuçlanmasını ve harcanan emeğin ve çabanın boşa gitmemesini yüce Allah’tan istemek, fiilini O’nun takdir, irade ve yardımına havale etmektir. Sadece sözlü dua edip fiili duayı terk etmek de, yalnızca fiili dua yani eylemle yetinip, sözlü olarak ilâhî yardımı dilemekten uzak durmak da hatalı bir davranıştır.

Öte yandan insan, iradesi dışında kalan ve gücünü aşan konularda da Allah’ın yardımını, lütfunu ve ihsanını ister. Allah için her şey mümkündür, O’nun her şeye güce yeter. Ayet ve hadislerde bunun örnekleri vardır. Meselâ Zekeriya (AS), yüce Allah’tan bir evlât istemiş, eşi çocuk yapacak çağı geçtiği halde Allah, ona çocuk yapma imkânı vermiş ve Yahya’yı dünyaya getirmiştir:

فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَوَهَبْنَا لَهُ يَحْيَى وَأَصْلَحْنَا لَهُ زَوْجَهُ إِنَّهُمْ كَانُوا يُسَارِعُونَ فِي الْخَيْرَاتِ وَيَدْعُونَنَا رَغَباً وَرَهَباً وَكَانُوا لَنَا خَاشِعِينَ:

“Biz onun da duasını kabul ettik ve ona Yahya’yı verdik; eşini de kendisi için (çocuk doğurmaya) elverişli kıldık. Onlar (bütün bu peygamberler), hayır işlerinde koşuşurlar, umarak ve korkarak bize yalvarırlardı; onlar, bize karşı derin saygı içindeydiler.”

(ENBİYA SURESİ – 90. AYET)

Peygamberimiz (SAV)’in bildirdiğine göre; yağan yağmur sebebiyle bir mağaraya sığınan, yuvarlanan bir taşın mağaranın ağzını kapatması ile içeride kalan üç mümin, yaptıkları en güzel amellerini dile getirerek Allah’a dua etmişler, mağaranın ağzındaki taş dua ile oradan yuvarlanmış ve kurtulmuşlardır. Dolayısıyla müminler, yaptıkları işlerde başarıya ulaşmaları, işlerinin akim kalmaması için iş öncesinde ve sonrasında dua ettikleri gibi aciz oldukları konularda ve beklenmedik afet ve musibetlere karşı koruması için de Allah’a dua ederler.

KAYNAK : DİYANET AYLIK DERGİ HABER EKİ – ŞUBAT - 2006