TUVALET ADABI

Temizliğin Önemi:

Peygamber Efendimiz buyurdular ki:

الطُّهُورُ شَطْرُ الْإِيمَانِ

“Temizlik imanın yarısıdır.”[1]

Taharet kelimesinin Yüce Kitabımızda değişik şekilleriyle 31 yerde geçmesi de İslam’ın temizliğe verdiği önem ve ehemmiyeti göstermesi adına oldukça önemlidir.

Diğer yandan temizlik, dinimizde imandan sonra en büyük hakikat olan namaz ibadetinin sıhhatiyle doğrudan alakalıdır. Çünkü namazın altı şartından ikisi (hadesten ve necasetten taharet) temizliğin temin edilmesine yöneliktir.

Buna göre bir Müslüman günde en az beş defa ibadet edebilmek için abdest uzuvlarını yıkamak zorunda olduğu gibi, elbiselerini, bedenini ve namaz kılacağı yeri de pisliklerden temiz tutmak mecburiyetindedir.

Temizlik adına bir Müslüman’ın dikkat etmesi gereken en önemli hususlardan birisi de tuvalet adabıdır.

Abdest Bozulması Mekruh Olan Yerler

Rasulullah buyurdular ki:

لَا يَبُولَنَّ أَحَدُكُمْ فِي مُسْتَحَمِّهِ ثُمَّ يَغْتَسِلُ فِيهِ (اَوْ ثُمَّ يَتَوَضَّأُ فِيهِ) فَإِنَّ عَامَّةَ الْوَسْوَاسِ مِنْهُ

“Sizden biriniz banyo yaptığı yere küçük abdestini bozmasın. Sonra orada yıkanır (veya abdest alır). Şüphesiz vesveselerin çoğu bundan kaynaklanır.”[2]

Ebu Hureyre anlatıyor: Peygamber Efendimiz buyurdular ki:

«اتَّقُوا اللَّاعِنَيْنِ»،

“Lanete uğrayan iki şeyden sakının!”

قَالُوا: وَمَا اللَّاعِنَانِ يَا رَسُولَ اللَّهِ؟

Ashab-ı Kiram sordular: “İki lânete uğrayan da nedir?”

قَالَ: «الَّذِي يَتَخَلَّى فِي طَرِيقِ النَّاسِ أَوْ ظِلِّهِمْ»

Rasulullah cevap verdi:

“İnsanların yollarına abdest bozanla, gölgelerine abdest bozanlardır!”[3]

Rasulullah buyurdular ki:

" اتَّقُوا الْمَلَاعِنَ الثَّلَاثَةَ: الْبَرَازَ فِي الْمَوَارِدِ، وَقَارِعَةِ الطَّرِيقِ، وَالظِّلِّ "

“Lanete sebep olan üç yere abdest bozmaktan kaçının: Su yollarına, işlek yollara ve gölgeliklere.”[4]

Abdullah b. Sercis de Allah Rasûlünün (yer üzerindeki haşerat) deliklerine bevletmeyi yasakladığını ifade etmiştir.[5] 

Bu hadisi şerif aynı zamanda âlemlere rahmet olarak gönderilen Allah Rasûlü’nün bu özelliğinden hayvanatın da istifade ettiğine bir misaldir. Burada, rahatsız edilen hayvanların zararlarının gelme ihtimaline karşı alınmış bir tedbir de vardır.

Son devir Hanefî fıkıhçılarından İbni Abidin, abdest bozulması mekruh olan yerleri şu şekilde sıralamıştır: “Esah kavle göre akar bile olsa suya büyük ve küçük abdest bozmak mekruhtur. Dere, kuyu, havuz veya kaynak kenarına yahut yemiş veren ağacın altına veya ekin içine, oturmak suretiyle istifade edilen ağaç gölgesine, mescid ve bayram namazgâhı yanına, kabristan içine, hayvanların arasına, insanların yoluna, rüzgâra karşı, fare, yılan veya karınca yuvasına ve delik içine abdest bozmak mekruhtur. Üzerinden bir kimsenin geçtiği veya oturduğu yere, yol kenarına, kâfile veya çadır yanına, yerin aşağısına durarak yamacına doğru abdestini bozmak da mekruhtur.”

Ayrıca zemini sert olan yerlere de abdest bozulmamalıdır. Çünkü böyle yapıldığı takdirde üzerimize sıçrama ihtimali vardır.

Tuvaletini Görülemeyecek Yerde Yapmak:

Cabir b. Abdullah anlatıyor;

أَنَّ النَّبِيَّ كَانَ إِذَا أَرَادَ الْبَرَازَ انْطَلَقَ، حَتَّى لَا يَرَاهُ أَحَدٌ

 “Nebi (s.a.s), abdest bozmak istediği zaman, hiç kimsenin görmeyeceği tenha bir yere giderdi.”[6]

Rasulullah buyurdular ki:

«لَا يَخْرُجُ الرَّجُلَانِ يَضْرِبَانِ الْغَائِطَ كَاشِفَيْنِ عَنْ عَوْرَتِهِمَا يَتَحَدَّثَانِ، فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ يَمْقُتُ عَلَى ذَلِكَ»

“İki kişi beraberce helâya gidip, avretleri açık kazayı hâcet ederken konuşmasınlar. Zira Allah Teâla Hazretleri, bu hale gadab eder.”[7]

Tuvalet Adabıyla İlgili Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

Def-i hacet öncesinde eğer üzerimizde Kur’ân ayeti yazılı bir şey varsa veya Allah’ın ya da Peygamber Efendimiz’in (s.a.s) ismi yazılı yüzük kolye vs. varsa bunları çıkarıp uygun bir yere bırakmalıyız.

Nitekim Peygamber Efendimiz’in, “Muhammed Rasulullah” yazısı bulunan yüzüğünü çıkararak helâya girdiği rivayet edilmiştir.[8]

Eğer bunları bırakacağımız güvenli bir yer bulamazsak, bir naylona veya beze sararak cebimize koyabiliriz.

Tuvalete Girerken Söylenecek Sözler:

Tuvaletten önce besmele çekmek ve arkasından şu duayı okumak Efendimizin sünnetleri arasındadır. 

Hz. Enes anlatıyor:

كَانَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِذَا دَخَلَ الخَلاَءَ قَالَ: «اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنَ الخُبُثِ وَالخَبَائِثِ»

Rasulullah tuvalete gireceği zaman şöyle derdi: Allah’ım! Pislikten ve habis yaratıklardan Sana sığınırım.[9]

Tuvaletten Çıkarken Söylenecek Sözler:

Helâdan çıktıktan sonra da şu dualar okunabilir:

Hz. Aişe’den nakledildiğine göre; Rasulullah tuvaletten çıktığı zaman “Gufrâneke (Affını taleb ediyorum.)” derdi.[10]

Enes b. Malik anlatıyor: Rasulullah tuvaletten çıktığı zaman şöyle derdi:

«الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَذْهَبَ عَنِّي الْأَذَى وَعَافَانِي»

Ezâyı benden giderip âfiyet veren Allah’a hamdolsun.[11]

Helâya sol ayakla girmek ve sağ ayakla çıkmak da tuvalet adabı adına dikkat edilmesi gereken hususlardandır.

Tuvalet İhtiyacını Giderirken Setr-i Avrete Dikkat Etmek:

Hz. Enes anlatıyor: “Rasûlullah kazayı hacette bulunmak istediği zaman yere yaklaşıncaya kadar elbisesini kaldırmazdı.”[12] 

Hatta kişi kapalı bir yerde bile bulunsa zaruret miktarı açılmalıdır. Zaten fıkıh kitaplarımızda da abdest bozma esnasında çıplak olarak bulunmanın mekruh olduğu ifade edilmiştir.

Kıbleye Karşı Dönmemek:

Rasulullah buyurdular ki:

إِنَّمَا أَنَا لَكُمْ بِمَنْزِلَةِ الْوَالِدِ، أُعَلِّمُكُمْ فَإِذَا أَتَى أَحَدُكُمُ الْغَائِطَ فَلَا يَسْتَقْبِلِ الْقِبْلَةَ، وَلَا يَسْتَدْبِرْهَا…

“Ben sizin babanız yerindeyim. Sizlere öğretiyorum. Sizden bir tuvalete girdiği zaman, önünü veya arkasını kıbleye dönmesin…”[13]

Bu hükmün sadece kırlarda bulunan kimselere şamil olduğunu söyleyen fıkıhçılarımız bulunsa da Hanefi mezhebine göre bu hadisin hükmü genel olup her durumu kapsar. Aslında tuvaletler inşa edilirken bu hükmün göz önünde bulundurulması gerekir.

Üzerimize Pislik Sıçramamasına Dikkat Etmek:

Tuvalet esnasında elbiseye bir pislik bulaşmaması için azami gayret gösterilmelidir. Rasulullah buyurdular ki:

«أَكْثَرُ عَذَابِ الْقَبْرِ مِنَ الْبَوْلِ»

 “Kabir azabının çoğu küçük abdesttendir.”[14]

******

İbn Abbas da Allah Rasûlü’nün iki kabrin yanına uğradığını ve bunlardan birisinin koğuculuk yapmaktan diğerinin de idrardan sakınmamaktan dolayı kabir azabı gördüğünü söylediğini rivayet etmiştir.[15]

Tuvalet ihtiyacını giderirken üzerimize pislik sıçratmamak konusunda dikkat edilmesi gereken bir husus da küçük abdesti oturarak bozmaktır. Çünkü ayakta yapıldığında elbiseye idrar sıçrama ihtimali yüksektir.

Hz. Aişe şöyle demiştir:

«مَنْ حَدَّثَكُمْ أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ كَانَ يَبُولُ قَائِمًا فَلَا تُصَدِّقُوهُ، مَا كَانَ يَبُولُ إِلَّا قَاعِدًا»

“Size kim Rasulullah’ın küçük abdestini ayakta bozduğunu söylerse, onu tasdik etmeyiniz. O, küçük abdestini oturarak yapıyordu.”[16]

Özellikle günümüzde tuvaletlerin ev içinde olduğunu düşünecek olursak, temizliğin sağlanması adına tuvalete girmeden önce çorapların çıkarılması ve paçaların sıvanarak içeri girilmesi gerekir. Böylece çoraplarımıza ve paçalarımıza sıçrayacak pislikten korunmuş oluruz.

Diğer yandan kullandığımız tuvaleti temiz bırakma,  yani bizden sonra kullanacak kimselerin gözünü rahatsız edecek bir pislik bırakmama da Müslüman ahlakının gerektirdiği bir husustur.

İstinca:

İstinca abdest bozduktan sonra su ve benzeri temiz bir şeyle taharetlenmeye denir. Duruma göre istinca vacip veya sünnet olur.

Kemikle, hayvan tezeğiyle, yiyecek maddesiyle, kömürle istinca etmek mekruhtur ve hadis-i şeriflerde yasaklanmıştır. (Bkz., Müslim, Tahâre 59; Ebû Dâvud, Tahâre 20) 

Fıkıh kitaplarında özellikle kullanıldığı yerler düşünülerek kağıt ile de temizlenmenin mekruh olduğu yer almaktadır. Ancak günümüzde hususiyle bu iş için kâğıt havlular üretildiğini düşünecek olursak bu mekruhluğun kalktığını söyleyebiliriz. Hatta su ile istinca yaptıktan sonra peçete ile kurulanmak temizliğin daha güzel yapılması adına oldukça önemlidir.

Enes b. Malik’in rivayet ettiğine göre Rasûlüllah; “O mescitte kendilerini maddî ve manevî kirlerden temizlenmeyi seven adamlar vardır. Allah kendisini temizleyenleri sever”[17] ayetinin, tuvalet temizliklerinde su kullanan Kubâ halkı hakkında indiğini ifade buyurmuştur. Bu ayeti kerimenin “Biz namaz için abdest alırız, cünüp olunca yıkanırız ve büyük abdestten sonra su ile temizleniriz.” diyen Ensar hakkında indiği de rivayet olunmuştur.[18]

Erkekler, istinca yaparken, arkadan öne doğru, kadınlar ise önden arkaya doğru yıkamalı. Böylece ön avret yerine pislik bulaştırılmamış olur.

İstincadan, sonra iç çamaşırına bir miktar su serpilebilir. Bunun sebebi,  çamaşırında yaşlık görünce idrar sanmaması ve bu benim döktüğüm su diyerek muhtemel vesveseyi önlemektir.

Rasulullah buyurdular ki:

Cebrail bana abdesti öğretti. Bu arada bana abdestten sonra çıkacak idrar sızıntısının neden olacağı vesveseyi önlemek için çamaşırıma su serpmemi emretti.[19]

Tuvalette Temizlenirken Sol Eli Kullanmak:

Hz. Aişe anlatıyor:

«كَانَتْ يَدُ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ الْيُمْنَى لِطُهُورِهِ وَطَعَامِهِ، وَكَانَتْ يَدُهُ الْيُسْرَى لِخَلَائِهِ، وَمَا كَانَ مِنْ أَذًى»،

Rasûlullah’ın sağ eli, temiz işler ve yemekte kullanmak içindi. Sol eli ise tuvalette ve bunun dışındaki kirli işler içindi.[20]

Rasûlullah buyurdular ki:

إِذَا بَالَ أَحَدُكُمْ فَلَا يَمَسَّ ذَكَرَهُ بِيَمِينِهِ

 “Sizden biri helâya girdiği zaman zekerini sağ eliyle tutmasın.”[21]

Tuvalette dikkat edilmesi gereken edeplerden birisi de orada bulunulduğu sürece dinî, uhrevî ve mukaddes şeylerin düşünülmemesidir. Diğer yandan verilen selamı almama, müezzine icabet etmeme, aksırdığında sadece kalbinden Allah’a hamdetme ve hele başkalarıyla konuşmama da adap arasındadır.

Avretine ve ondan çıkan pisliğe bakmamak, tuvalete tükürüp aksırmamak, fazla bakınmayarak başını öne eğmek, sol ayağın üzerine yaslanmak, tuvalette başı örtülü bulunmak, helâda fazla kalmamak ve hemen işini bitirip kalkmaya bakmak da tuvalet adabındandır.

İstibra:

Erkeklerin tuvalet sonrasında abdest almak istediklerinde istibra yapmaları vaciptir. Kadınlar için buna gerek yoktur. Onlar biraz bekledikten sonra abdest alabilirler.

İstibra, küçük abdest sonrasında akıntı ve sızıntının kesilmesini beklemektir. Bu yapılmadığında abdestten sonra akıntı gelme ihtimali yüksektir ki, bununla abdest bozulmuş olur.

İstibranın nasıl yapılacağı hususunda kesin bir ölçü yoktur. Çünkü bu akıntının kesilme süresi kişiden kişiye değişir. Herkes kendi durumunu göz önüne alarak bunu yapmalıdır. Yürümek, hareket etmek, öksürmek, yatmak, bir süre beklemek, ayakları hareket ettirmek vs. istibra adına yapılabilecek hareketlerdendir.

Burada dikkat edilmesi gereken bir diğer husus da, istibra sonrası gelecek olan akıntıdan sakınmaktır. Bunun için, istinca istibradan sonra yapılabilir veya kâğıt havlu pamuk vs. kullanılarak idrarın elbiseye bulaşması önlenebilir. En azından Hanefilere göre avuç içini bulan necasetin namazı bozduğu, bunun daha azının da tenzihen mekruh olduğu gözden uzak tutulmamalıdır.